O Άντονι Γκόρμλι στη Δήλο το 2019 στην έκθεση του ΝΕΟΝ Μεταφέρω από τον Guardian τίτλο άρθρου για τον γνωστό γλύπτη: «Ο Antony Gormley γίνεται Γερμανός πολίτης λόγω της “τραγωδίας” του Brexit».
Στο επίσημο άνοιγμα της αναδρομικής του έκθεσης στο Μουσείο Voorlinden κοντά στη Χάγη, ο Gormley έκανε γνωστό ότι η αποχώρηση της Βρετανίας από την Ευρώπη τον υποχρέωσε να υποβάλει αίτημα για γερμανική υπηκοότητα. Ο 71χρονος δημιουργός δε μάσησε τα λόγια του στους ολλανδούς δημοσιογράφους, εξηγώντας την απόφασή του: «Ντρέπομαι για το Brexit. Πρακτικά, είναι μια καταστροφή. Το νιώθω, όμως, και προδοσία στη θυσία των γονιών και των παππούδων μου να φτιαχτεί μια Ευρώπη ενωμένη που δεν πρέπει να διαιρεθεί ξανά. Είναι μια τραγωδία».
Τι σημαίνει αυτό για τον πνευματικό κόσμο της Αγγλίας; Και γιατί ο καλλιτέχνης επέλεξε σήμερα να φανεί «ασεβής» στη γενέτειρά του; Μια ματιά στο βιογραφικό του αρκεί για να δούμε πως δεν πρόκειται απλώς για έναν φτασμένο δημιουργό. Ο βραβευμένος με Τέρνερ Γκόρμλι ανήκει στη βρετανική πνευματική ελίτ χωρίς αστερίσκους. Είναι μέλος της Βασιλικής Ακαδημίας Τεχνών, επίτροπος του Βρετανικού Μουσείου κι επίτιμος διδάκτωρ στο Κέιμπριτζ. Επιπλέον, έχει κατορθώσει κάτι που λίγοι από το σινάφι του μπόρεσαν: είναι αξιωματικός του Τάγματος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας κι έχει λάβει τον τίτλο του Ιππότη. Με λίγα λόγια τα έχει κατακτήσει όλα. Μπορούμε άραγε να φανταστούμε το βάρος της πολιτικής πράξης ενός καλλιτέχνη τέτοιου διαμετρήματος, ενός σερ σε μια χώρα θεσμική όπως το Ηνωμένο Βασίλειο; Ποιος είπε πως δεν χρειάζεται γενναιότητα η πνευματική ζωή;
Όσοι τυχεροί τον γνωρίσαμε από κοντά στη Δήλο το 2019, δεν έχουμε καθόλου την εικόνα ενός επιθετικού ή απόμακρου καλλιτεχνικού αστέρα. Γοητευτικός συνομιλητής, ανεπιτήδευτος, με τη σοβαρότητα ενός Tutor όπου χρειάστηκε, με λεπτό χιούμορ και δόσεις αυτοσαρκασμού, ο Γκόρμλι μίλησε τότε για τα γλυπτά που έσπειρε στο ιερό νησί προκειμένου να υλοποιήσει το εγχείρημα του ΝΕΟΝ και της αρχαιολογικής εφορείας Κυκλάδων. Γνωστός από μια κολοσσιαία φιγούρα μνημειωδών διαστάσεων (20 μ. ύψους και με άνοιγμα 54 μ.) σε ένα λόφο στο Γκέιτσχεντ βορειοανατολικά της Βρετανίας, ο γλύπτης άφησε στον τόπο όπου γεννήθηκε ο Απόλλωνας, ένα εντελώς διαφορετικό «χνάρι»: την ενότητα της μορφής κατοχύρωνε η αρμονία των μερών, όχι η μονολιθικότητα.
Ο κόσμος του Γκόρμλι είχε στη Δήλο τον εσωτερικό ρυθμό του κλασικού κόσμου και τη φαινομενική ακινησία του αρχαϊκού. Θυμάμαι πόση εντύπωση μου είχαν κάνει τα «σκουριασμένα» του σώματα. Όταν τον ρώτησα για τις καιρικές συνθήκες, με έκπληξη τον άκουσα ν’ απαντά πως αυτό ακριβώς επιδιώκει: την πορτοκαλί πατίνα από την οξείδωση. Στα στοιχεία της φύσης γύρεψε το πέρασμα του χρόνου στα γλυπτά του. Τώρα, σκέφτομαι πως μόνο ένας ευρωπαίος δημιουργός, που σημαίνει ένας καλλιτέχνης που έχει περπατήσει ανάμεσα σε ερείπια, μπόρεσε να δει στο κυκλαδικό μία στάση, έναν τρόπο. Γι’ αυτό και θέλησε το έργο του να είναι μύηση σε αυτό το ύφος που δεν είναι ύφος, αλλά η ανάσα της αιωνιότητας.
«Η ελευθερία των κινήσεων, το μέλλον της κόρης μου, είναι πράγματα που με απασχολούν. Σκέφτομαι να ζητήσω τη γερμανική υπηκοότητα επειδή είμαι μισός Γερμανός (η μητέρα του είναι Γερμανίδα). Δεν μου αρέσει να νιώθω ότι δεν είμαι μέρος, πως είμαι ξένος στην Ευρώπη. Δεν θέλω να γίνω ένας μικρός Άγγλος (little Englander)» εξομολογήθηκε στους Ολλανδούς. Βαρύς χαρακτηρισμός από κάποιον που ξέρει ότι ο λόγος του έχει αντίκτυπο στο δημόσιο βίο (ήδη στον λογαριασμό του στο Facebook δέχεται εμετικά σχόλια από «πατριώτες»).
Έχει ενδιαφέρον να δούμε το περιβάλλον όπου αναδύθηκε ο Γκόρμλι. Γεννήθηκε στο Λονδίνο το 1950. Όταν ήταν φοιτητής Καλών Τεχνών τη δεκαετία του 1970, η γλυπτική προσέγγιση της φιγούρας είχε παραχωρήσει τη θέση της στην performance και το φιλμ κυριαρχούσε ως μέσο προβολής του σώματος. Μετά τον Ά Παγκόσμιο πόλεμο, θυμίζουμε, η μορφή του αγάλματος αμφισβητήθηκε και αποδομήθηκε. Αλλά το εξαιρετικά χυμώδες και κριτικό πνεύμα του καλλιτέχνη θέλησε να την επανασυστήσει, φέρνοντάς τη στο σήμερα. Καθόλου τυχαίο ότι σπούδασε και ανθρωπολογία και δεν έχασε ποτέ το πάθος του γι’ αυτήν. Είχε μέσα στο αίμα του το στοιχείο που σε ωθεί να μετέχεις μάλλον στην Ιστορία, παρά να τη μελετάς ως φρόνιμος ιστοριοδίφης. Έτσι μπορούμε να καταλάβουμε τί τον ώθησε στην πόλη της Φλωρεντίας δημιουργώντας μια μνημειακή εγκατάσταση από γλυπτά, προτού ταξιδέψει στη Δήλο. Σε αυτό το πλαίσιο ανδρώθηκε καλλιτεχνικά και έστρεψε το βλέμμα στην παραστατική γλυπτική. Το έργο του Gormley γεφυρώνει τις σύγχρονες αναζητήσεις της γλυπτικής με την κλασική παράδοση κι ερμηνεύεται μέσα από την ουμανιστική ιστορία της Ευρώπης.
Δεν είναι μόνο το θάρρος του γλύπτη απέναντι στο βρετανικό κατεστημένο που εντυπωσιάζει. Θέλω να πω ότι και σήμερα υπάρχουν στοχαστές, που υπερασπίζονται σθεναρά την ευρωπαϊκή κοινότητα με προσωπικό κόστος. Ειδικά στις μέρες μας, που μια πολεμική αναμέτρηση απειλεί ν’ αλλάξει τα σύνορα μιας χώρας, επαναφέροντας ολοκληρωτικές πρακτικές, ο ευρωπαϊκός κόσμος χρειάζεται αναστήματα που θα χτίσουν την αντιολοκληρωτική μας συνείδηση. Ο Γκόρμλι υψώνεται ως τέτοια μορφή. Στα εγκαίνια της έκθεσης ανακοίνωσε και το επόμενο σχέδιό του: σκοπεύει να δημιουργήσει μια σειρά από γιγαντιαίες φιγούρες στις ακτές της Βρετάνης, που θ’ ατενίζουν τη Βρετανία ως το χαμένο – ελπίζουμε όχι οριστικά – νησί της Ευρώπης. Ο δημιουργός οραματίζεται μια σιδερένια «γέφυρα», που πάνω της – κι εκείνοι κι εμείς – δεν θα πάψουμε ποτέ να βρισκόμαστε. Ο σερ Άντονι Γκόρμλι αποκηρύσσει τους τίτλους του, όχι για να γίνει Γερμανός, αλλά ένας μεγάλος Ευρωπαίος.
TAGS
