«Τον ήθελαν διακαώς στα εγκαίνια της Πινακοθήκης. Είχαν σκεφτεί ακόμη και ελικόπτερο να τον παραλάβει αυθημερόν, ώστε να μην επιβαρυνθεί από το ταξίδι. Δυστυχώς, δεν πρόλαβε να τα χαρεί». Αυτά από τις κυρίες του μουσείου «Γ. Μόραλης» στην Άρτα, που με προθυμία, μας εξηγούσαν τις χρόνιες προσπάθειες της δημοτικής αρχής για την αφιερωματική έκθεση στον αρτινό ζωγράφο. Ο Γιάννης Μόραλης, μέσω της οικογένειας που παραχώρησε τα έργα και το αρχειακό υλικό για τους σκοπούς της έκθεσης, μπορεί να μην έζησε την έκθεση στη γενέτειρα, αλλά η παρουσία του σήμερα έχει ισχυρό συμβολισμό, ανοίγοντας ένα νέο κύκλο στη ζωή του μουσείου. Μετά την επανέναρξη της Εθνικής Πινακοθήκης, η επανεκκίνηση του αρτινού ιδρύματος με την υπογραφή Μόραλη, πρέπει να καταγραφεί στα σημαντικά γεγονότα που άφησε το ’21 στα εικαστικά μας πράγματα.
Στους δύο ορόφους του ανακαινισμένου κτίσματος, ο ζωγράφος αντιπροσωπεύεται με 120 έργα που απηχούν μια γόνιμη πορεία. Πάνε πιο πίσω κι από τα χρόνια της σπουδής στη Σχολή Καλών Τεχνών, με σχέδια που έκανε ως εννιάχρονο αγόρι. Αυτά είχε δει ο φιλόλογος πατέρας του, Κωνσταντίνος Μόραλης, κι ενθάρρυνε τον γιο του να γίνει ζωγράφος. Παρουσιάζεται μάλιστα ένα κλασικό μαθητικό μπλε τετράδιο με σχέδια, το οποίο ψηφιοποιήθηκε ώστε ο επισκέπτης να μπορεί να το ξεφυλλίσει. Όλα αυτά δεν τα φύλαξε τυχαία ο ζωγράφος μας, που ως χαρακτήρας ήταν οργανωτικός και είχε εμμονή με την τάξη («ατσαλάκωτο» μου τον είχε χαρακτηρίσει ο μαθητής του Μάκης Θεοφυλακτόπουλος). Εκεί, λοιπόν, σώζονται οι πρώτες δοκιμές που δείχνουν το αίσθημα του παιδιού που μεταφέρει πηγαία ό,τι το συγκινεί.
«Η μοναδική πατρίδα του κάθε ανθρώπου είναι τα παιδικά του χρόνια, το σημείο αναφοράς του καθενός μας και ο τόπος που επιστρέφει» λέει ένα άλλος Ηπειρώτης, ο μέγας Νίκος Χουλιαράς. Σε αυτό μοιάζει να υπακούει και αυτή, ίσως, είναι και η μεγαλύτερη προσφορά της έκθεσης. Η κεραμίστρια και ανιψιά του ζωγράφου Χριστίνα Μόραλη, έδωσε την ευκαιρία αρκετά από τα έργα της οικογένειας να πρωτοπαρουσιαστούν στο κοινό της Άρτας. Κι όλα μαζί να συνθέσουν μια συμπυκνωμένη, αλλά μεστή παρουσίαση της αναδρομικής έκθεσης που φιλοξενήθηκε για τον δημιουργό το ’18 στο μουσείο Μπενάκη. Ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει τον ζωγράφο από τα χρόνια του στη Σχολή Καλών Τεχνών, τα δύσκολα χρόνια της Κατοχής, τη φιλοτέχνηση του ξενοδοχείου Χίλτον, τη γέννηση των μνημειακών «Επιτύμβιων συνθέσεων» του 1958-1962, τη δημιουργία συνθέσεων σε κεραμικά πλακίδια, τη σχέση του με το Θέατρο Τέχνης και τον Κουν, την εικονογράφηση των Ποιημάτων του Γιώργου Σεφέρη και τη δημιουργία εξωφύλλων για τις εκδόσεις Ίκαρος και, τέλος, την είσοδό του στην ώριμη περίοδο της αφαίρεσης.
Ο Μόραλης είναι αγαπητός στο ευρύ κοινό μέσα από τις γυναίκες που ζωγράφιζε και με τις οποίες σχετιζόταν σε ποικίλους βαθμούς. Αναμφίβολα, τα γυναικεία πορτρέτα του κλέβουν την παράσταση στην Άρτα. Εκείνο που, προσωπικά, άφησε ως επίγευση η καλοστημένη έκθεση, είναι το βλέμμα του στο παιδί. Από αυτό το τελευταίο προέρχεται ένα μικρό έκθεμα που ο επισκέπτης θα μπορούσε εύκολα να προσπεράσει σε μία μεγάλη έκθεση της Αθήνας: δύο σχέδια που φιλοτέχνησε για τον γιο του.
Δεν ξέρω πόσο έζησε την Άρτα ο ζωγράφος. Ήταν μόλις έξι χρόνων όταν η οικογένειά του μετακόμισε το 1922 στη γειτονική Πρέβεζα, ενώ από το 1927 εγκαθίστανται μόνιμα στο Παγκράτι. Ο ίδιος βέβαια από συνομιλία του με τη Μαρίνα Λαμπράκη – Πλάκα, λέει ότι θυμάται πολλά πράγματα. Είχα την τύχη, πολλές φορές, να τον ανταμώσω κοντά στο εργαστήριο του, στο δρόμο της Ξενοκράτους. Χαρακτηριστική φυσιογνωμία, με την καπαρντίνα, την όμορφη ομπρέλα του, περπατούσε με νευρώδες βήμα. Μικροί στα χρόνια δεν τολμούσαμε ούτε να τον χαιρετήσουμε, αλλά ως παιδιά, θυμάμαι, είχαμε το αίσθημα μιας κατάφασης ότι ζούμε δίπλα σε έναν μεγάλο δημιουργό. Το αίσθημα αυτής της κατάφασης είναι το μεγάλο «δώρο» του Μόραλη στη νέα γενιά της Άρτας. Η Πινακοθήκη βρίσκεται στην καρδιά της πόλης, δίπλα στο εμπορικό κέντρο κι όχι στις παρυφές της όπου λειτουργεί ένα εξαιρετικό αρχαιολογικό μουσείο. Η «βιογραφική» του έκθεση συνιστά μάθημα αισθητικής αγωγής για τους νέους. Διδάσκει με έργο κι όχι με λόγια, να βάζουμε την ομορφιά στη ζωή μας και να τη θεωρούμε αυτονόητη, φυσική. Το εικαστικό κεφάλαιο ενός σύγχρονου, ολοκληρωμένου ευρωπαίου δημιουργού έρχεται να καλύψει κι ένα σημαντικό έλλειμα σε μία επαρχιακή πόλη που ειδοποιεί τον διερχόμενο με την επιγραφή «Καλώς ήλθατε στη Βυζαντινή Άρτα».
Ακόμη μία σκέψη από την έκθεση Μόραλη. Οι εποχές που οι μεγάλες συλλογές κατέληγαν στην Εθνική Πινακοθήκη ή το Μουσείο Μπενάκη έχουν περάσει ανεπιστρεπτί. Η πρώτη υπήρξε όλο το διάστημα των ανακαινιστικών εργασιών εγκληματικά απούσα στην επαρχία και το Μπενάκη, στους άρρωστους καιρούς μας, με δυσκολία διαχειρίζεται τις πολλές και βαρύτιμες συλλογές του. Θα είναι ευχής έργο, το πνευματικό κεφάλαιο «Μόραλης» να καταλήξει στην πόλη της Άρτας και η Πινακοθήκη να δείξει το δρόμο σε άλλα μουσεία της ελληνικής επαρχίας.
TAGS
