Elizabeth I Rainbow Portrait (πηγή: Wikipedia) Το αλληγορικό πορτραίτο «Ουράνιο τόξο» με την Ελισάβετ Α’ από τον Isaac Oliver, 1600.
«Ξέρω ότι έχω το σώμα μιας αδύναμης, ασθενικής γυναίκας, αλλά έχω την καρδιά και το στομάχι ενός βασιλιά – και μάλιστα ενός βασιλιά της Αγγλίας». Με αυτόν το λόγο, η Ελισάβετ των Τυδώρ όπλισε με θάρρος τους άνδρες της και πέρασε στην Ιστορία. Υπό την καθοδήγησή της, η Βρετανία αντιμετώπισε το 1588 την ανίκητη τότε Ισπανική Αρμάδα, έναν θηριώδη στόλο από 130 πλοία. Η ομιλία θα έπρεπε να αντιγραφεί και να διανεμηθεί στους στρατιώτες που δεν μπορούσαν να ακούσουν τη βασίλισσα. Το κλειδί, όμως, για την αποφασιστική νίκη ήταν η εικόνα της Ελισάβετ: όλοι είδαν τον μονάρχη τους, με πανοπλία και έφιππο, έτοιμο να σταθεί δίπλα τους για να αποκρούσουν την καθολική εισβολή. Την εικόνα ενός βασιλιά με πολεμική στολή, όχι μιας βασίλισσας με φόρεμα.
Παρόλο που η Ελισάβετ όρθωσε το ανάστημά της απέναντι στους Ισπανούς – και στον Πάπα που ήθελε διακαώς το κεφάλι της -, δεν μπόρεσε ούτε στην Προτεσταντική Εκκλησία να σταθεί ως γυναίκα χωρίς αστερίσκους. Ορίστηκε με τον τίτλο «Ανώτατος Κυβερνήτης της Εκκλησίας» και όχι Κεφαλή της. Τον 16ο αιώνα, όπως στις μέρες μας, δεν ήταν αποδεκτό να ηγείται μια γυναίκα της Εκκλησίας. Άτεκνη και ανύπαντρη έμεινε γνωστή από τους χρόνους εκείνους ως η «Παρθένος Βασίλισσα», τίτλο που η ίδια συστηματικά καλλιέργησε. Παρόλο που ο βασιλιάς ήταν αναμενόμενο να διατηρεί μια ή περισσότερες ερωμένες – ενίοτε να τις παντρεύεται έως ότου τις απομακρύνει διά αποκεφαλισμού για να μη λησμονούμε τον πατέρα της -, η συμπεριφορά αυτή από μια γυναίκα ήταν απλώς αδιανόητη! Βεβαίως, η εικόνα που έχουμε από την ίδια δεν είναι καθόλου αυτό. Οι ιστορικοί της ελισαβετιανής περιόδου μεταφέρουν μια πνευματώδη, φλογερή ύπαρξη που της άρεσε να φλερτάρει, ενώ υπήρξαν περιπτώσεις που μπορούσαν να καταλήξουν σε γάμο. Και πάλι, όμως, τα σχέδια αυτά ναυάγησαν γιατί δεν συμφωνούσαν οι άνδρες – σύμβουλοί της ή η Βουλή των Κοινοτήτων (αποτελούμενη πάλι από άνδρες). Αξίζει να δει κανείς την ιδιότυπη μοίρα που της επιφύλαξε η ανδροκρατούμενη αυλή της τόσο στον κινηματογράφο (στην ταινία Elizabeth με πρωταγωνίστρια την Κέιτ Μπλάνσετ), όσο και στη μικρή οθόνη, σε μια παλιά σειρά του BBC και την Γκλέντα Τζάκσον (αξεπέραστη, νομίζω, στο ρόλο).
Το παράδοξο είναι ότι σε ένα εξαιρετικά ασταθές πολιτικό περιβάλλον η Ελισάβετ κατόρθωσε να κρατηθεί στον θρόνο 45 χρόνια έως τον θάνατό της (1603). Πρόκειται για άθλο, αν αναλογιστούμε τους εχθρούς που έκανε μέσα κι έξω από το νησί (με πιο γνωστή την περίπτωση της εξαδέλφης Μαρίας Στιούαρτ, που αντιμετωπίστηκε, κατά το οικογενειακό συνήθειο, δια αποκεφαλισμού). Και καθώς δεν υπήρχαν τότε διαδίκτυο και μέσα κοινωνική δικτύωσης, επέλεξε η ίδια πώς θα μείνει στη συλλογική μνήμη. Το τελευταίο πορτρέτο που παρήγγειλε το 1600, πιθανώς από τον πορτρετίστα μινιατούρας Isaac Oliver, δεν ανταποκρίνεται βεβαίως στη φυσική της κατάσταση (που ήταν, όχι μόνο γηραλέα, αλλά, καθώς λένε, αρκετά κουρασμένη, αν όχι κατατονική). Σε φυσικό μέγεθος, το έργο με τίτλο «Ουράνιο τόξο» μας δείχνει μια νεαρή, αρυτίδωτη Ελισάβετ με το λατινικό σύνθημα «NON SINE SOLE IRIS» (που σημαίνει «κανένα ουράνιο τόξο χωρίς ήλιο»). Το μήνυμα; Η Ελισάβετ είναι ο ήλιος της Αγγλίας, ένα θείο φως της χάρης και της αρετής. Η κεντρική ιδέα αποτυπώνει τη βασίλισσα ως μυθική φιγούρα, όμοια με θεά. Το διάφανο πέπλο της και ο διάφανος κεντημένος με δαντέλα γιακάς δίνουν έναν αέρα υπερκόσμιο. Ίσως ο Όλιβερ είχε κατά νου το ποίημα του Έντμουντ Σπένσερ, «Fairie Queene», το οποίο είχε δημοσιευτεί δέκα χρόνια πριν, το 1590. Πάλι μια αλληγορία που εξυμνούσε την Ελισάβετ και υπερασπιζόταν τις ελισαβετιανές έννοιες της αρετής. Παρόμοια, τα πάντα στο πορτρέτο υπηρετούν την παρθενία: μαργαριτάρια που τυλίγουν το γυναικείο σώμα και παραπέμπουν στην αγνότητα, καθώς κι ένα περιλαίμιο από κόμπους που συμβολίζει την παρθενία. Η Ελισάβετ γνωρίζει ότι είναι στη δύση της βασιλείας της, το ξέρει πως το βιολογικό τέλος είναι κοντά, κι επιλέγει να την αναγνωρίζουμε έτσι: η Παρθένος Βασίλισσα που πεθαίνει αφοσιωμένη στο λαό της. Η εικόνα της Παναγίας δεν εξαλείφθηκε απλώς από την εθνική συνείδηση, αλλά εκτοπίστηκε από μια νέα Λατρεία της Παναγίας: την ίδια την Ελισάβετ.
Αναρωτιέμαι ποια θα είναι η εικόνα της Σάνα Μάριν όταν ολοκληρώσει τον κύκλο της στα κοινά. Η πολιτική ατμόσφαιρα των ημερών έχει θολώσει από τον κουρνιαχτό των βίντεο και των φωτογραφιών της Φινλανδής πρωθυπουργού από ιδιωτικές της στιγμές. Πολύ σωστά, έχει επισημανθεί ότι αν δεν ήταν γυναίκα, δεν θα απασχολούσε κατ’ αυτόν τον τρόπο τη διεθνή κοινή γνώμη. Να θυμίσουμε ότι ο Μπόρις Τζόνσον πήγε στο σπίτι του, όχι επειδή διασκέδαζε σε πάρτι (σε πολλούς μάλιστα ήταν προσφιλής γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο), αλλά επειδή το έκανε την περίοδο που ήταν κλειστές οι παμπ. Αυτές οι συζητήσεις που μάλιστα έλαβαν διεθνή αντίκτυπο, μετατρέπουν το ασήμαντο σε κύριο πρόβλημα. Στις κραυγές των ηθικολόγων της πολιτικής, εκείνων που δεν θέλουν να υπάρχει διαφορά μεταξύ των αρχών – συζητήσιμο είναι τι εννοούν «αρχές» – και της πολιτικής πρακτικής συναντά κανείς μιαν αντινομία. Όλο και αυξάνει ο αριθμός εκείνων που νιώθουν ότι η πολιτική δεν τους αφορά. Που νιώθουν ότι δεν είναι πια πολίτες, δεν συμμετέχουν στα κοινά, διότι δεν βλέπουν να υπάρχουν κοινά. Παρόλα αυτά είναι έτοιμοι να κεραυνοβολήσουν οποιαδήποτε «απρεπή» συμπεριφορά από την ευκολία του καναπέ. Αρκεί να δούμε το παράδειγμα της εκλογικής ανάδειξης του Τραμπ και τον σκοτεινό ρόλο των social media. Τα μέσα αυτά προσφέρονται για παραπληροφόρηση και μέσω αυτής στη χειραγώγηση του κοινού – που δεν είναι καθόλου κοινό αλλά σύνολο. Εδώ βρίσκεται η μεγάλη ανατροπή: ο ψηφιακός κόσμος κινδυνεύει να αντικαταστήσει την κοινωνία με το σύνολο.
Αυτό που ζούμε τις τελευταίες ημέρες στα social media και το οποίο οδήγησε στις μαστιγωτικές για πολιτικό απολογίες, είναι ένας κανιβαλίστικος τσαρλατανισμός με ράσο ηθικής, που δεν έχει αρχές, αλλά ιδεοληψίες. Δεν έχει πολιτική, αλλά εκμεταλλεύεται τις περιστάσεις. Δεν μάχεται, αλλά καιροφυλακτεί. Η διαπόμπευση όμως της πρωθυπουργού, που σύρεται στα κανάλια από το ψηφιακό δικαστήριο συνιστά, όχι απλώς έκπτωση του πολιτικού λόγου, αλλά υποχώρηση της δημοκρατίας. Η ελευθερία η δική σου και των άλλων εξαρτάται απολύτως από το τι, πώς και πότε λες κάτι, όπως επίσης και από το τι, πώς και πότε αποκρύπτεις κάτι. Εάν αυτό δεν το έχουμε συνειδητοποιήσει πλήρως, δεν μπορούμε ή μάλλον δεν θα έπρεπε να τολμάμε να επικαλούμαστε την ελευθερία και τη δημοκρατία. Ποιο είναι το όριο της ελευθερίας σε έναν πολιτικό ηγέτη; Η πολιτική θα υπακούει σε κανόνες ή σε «κυνήγι μαγισσών»;
Η εικόνα που μας άφησε η Ελισάβετ, είναι η εικόνα στην οποία έζησε δέσμια. Ο λαός ήταν αυτός που την υποχρέωσε να μείνει «Παρθένος» και όλοι οι συμβολισμοί του πορτρέτου έγιναν κατά την υπόδειξή του. Θέλουν οι Φινλανδοί την πρωθυπουργό τους με ζώνη αγνότητας ή μια ηγέτιδα που θα τους οδηγεί με έμπνευση, χωρίς την ανάγκη πανοπλίας;
TAGS
