Τα έργα του εικαστικού Δημήτρη Φουτρή γεφυρώνουν τη βυζαντινή τέχνη με τη σύγχρονη. Στις εγκαταστάσεις του, μπορεί κανείς να αναγνωρίσει τη δομή αλλά και τους θρησκευτικούς συμβολισμούς της βυζαντινής εικονογραφίας, απόρροια της ενασχόλησής του με την αγιογραφία από το 2000. Έννοιες όπως αυτή του ιερού, της ταυτότητας, του πόνου, της εξουσίας και του θανάτου διαμορφώνουν έναν στοχασμό που εμπεριέχει την ιδέα της ελπίδας. Στα έργα του κυριαρχούν η φωτογραφία και τα βίντεο, αλλά και υλικά όπως ξύλο, γυαλί, χαρτί, καθώς και τεχνικές της γλυπτικής ή της ζωγραφικής. Δίνοντας ιδιαίτερη σημασία στο χώρο, η διάταξη των συνθέσεων καθορίζει τη συνθήκη θέασης και το πλαίσιο ανάγνωσής τους.
Ποιες είναι οι βασικές αρχές της εικαστικής σου πρακτικής;
Μια βασική αρχή για μένα είναι η έννοια της εσωτερικότητας, και σε ένα πιο ευρύ πλαίσιο, αυτό της διερεύνησης της έννοιας του «εαυτού» με τις πνευματικές και κοινωνικοπολιτικές επιπτώσεις του, καθώς και ο τρόπος που αυτή εξωτερικεύεται και μετατρέπεται σε ένα πεδίο με διαφορετικά στρώματα αφήγησης.
Το στοιχείο της θρησκευτικότητας και του φανταστικού υπάρχει έντονο στην δουλειά μου παίζοντας με τα όρια του πνευματικού και του υλικού κόσμου, μεταξύ των αντικειμένων και της γλώσσας. Δουλεύω με αρκετά διαφορετικά μέσα (εγκατάσταση, ζωγραφική, φωτογραφία, ψηφιακή εκτύπωση, σχέδιο, βίντεο, κείμενο, ήχος κλπ.) επιλέγοντας κάθε φορά αυτά που θα χρησιμοποιήσω, ανάλογα με το πώς θα επεξεργαστώ και θα αναπτύξω την ιδέα του κάθε έργου. Τα μέσα που χρησιμοποιώ χρησιμεύουν και ως ένα σύνολο “σημειώσεων” για τους παραπάνω προβληματισμούς, που φιλτράρονται μέσα από έναν εσωτερικό στοχασμό. Οι εμπειρίες, οι σκέψεις και οι αναμνήσεις συναντούν τη φύση, την υλικότητα και τον χώρο, είτε αυτές είναι εικόνα, είτε ήχος, δημιουργώντας υφές, συναισθήματα και επίπεδα αυτοαναφορικότητας των αντικειμένων.
Μου αρέσει πολύ αυτή η φάση που λέγεται “προσχέδιο”, και για μένα είναι ένα πολύ δημιουργικό στάδιο που μου παρέχει μια αίσθηση ελευθερίας κατά την διαδικασία του. Γι’ αυτό και σε κάποια από τα έργα μου σε διάφορες περιόδους, υπάρχει η αίσθηση ότι κάτι βρίσκεται σε μια ενδιάμεση φάση, αναπτύσσοντας έτσι μια σχέση με το “μη ολοκληρωμένο”.
Από πού αντλείς έμπνευση;
Τον τελευταίο καιρό διερευνώ θέματα που σχετίζονται με την έννοια του τοπίου – αστικό η φυσικό – και της αρχιτεκτονικής, με έμμεσες αναφορές στον άνθρωπο. Παλιότερα δούλευα κυρίως μέσα από βιώματά μου: την εφηβεία μου, τη σχέση μου με την βυζαντινή τέχνη λόγω εργασίας με τον πατέρα μου, τις διακοπές μου, τα ταξίδια και τη σχέση με την φύση. Έχω ανάγκη να βρίσκομαι όσο πιο πολύ μπορώ στην φύση και κυρίως στην θάλασσα. Είναι πολύ σημαντική για μένα η επαφή με το υγρό στοιχείο.
Αφορμή για έργο μπορεί να είναι ένα κομμάτι κειμένου που διάβασα η βρήκα τυχαία, ένα ποίημα, ένας διάλογος, ένας ήχος που θέλω να βγάλω, μια εικόνα ή ένα πλάνο βίντεο που θα τραβήξω με το κινητό μου, μια μυρωδιά, κάποιες εικόνες από το παρελθόν. Με απασχολούν έννοιες όπως η ευθραυστότητα, η αστάθεια μιας φαινομενικά βέβαιης πραγματικότητάς, η δυναμική του τοπίου και ο επαναπροσδιορισμός του, η ελλειπτικότητα, η αποσπασματικότητα, η επαναληπτικότητα, ο χρόνος και η μνήμη.
Θυμάμαι ένα πολύ ωραίο απόσπασμα που είχα βρει από ένα κείμενο του Charles Baxter που έγινε και η αφορμή για μια ατομική έκθεση το 2012, το οποίο έλεγε: “…Το αγόρι αισθάνθηκε την άκρη του γκρεμού με τα πόδια του, πήδηξε, και ένιωσε την μαγεία και τον ορίζοντα να τον ανυψώνουν και στη συνέχεια να τον τραβάνε έξω, πάνω από το νερό, με το σώμα του παράλληλο στη γη. Έβαλε στο μυαλό του να βουτήξει προς τον γκρεμό και ξαφνικά να αλλάξει ρότα και να τον αποφύγει, και όπως ακριβώς το σκέφτηκε, έτσι και το έκανε…”
Ο γκρεμός δεν οδηγεί πάντα σε αδιέξοδο, ούτε σημαίνει απαραίτητα πτώση ή θάνατο, αλλά μπορεί και να σηματοδοτεί μια νέα αρχή.
Με τι καταπιάνεσαι αυτή την περίοδο;
Τον τελευταίο χρόνο μου δόθηκε μια επιχορήγηση από το Yπουργείο Πολιτισμού για μια έρευνα που θέλω να κάνω πάνω στο εικαστικό μου έργο. Πρόκειται να κάνω ένα ταξίδι – όταν μου το επιτρέψουν οι συνθήκες, λόγω απαγόρευσης εισόδου εξαιτίας του κορωνοϊού – στην Ιαπωνία.
Η έρευνα έχει τίτλο “Ανεστραμμένο Πλαίσιο – Προς μία συνεχή παρουσία της επιπεδότητας”, και αφορά μια συγκριτική διερεύνηση της σημασίας του χώρου και της προοπτικής στη βυζαντινή αγιογραφία και την ιαπωνική τέχνη και ειδικότερα στην παραδοσιακή χαρακτική τέχνη του Ukiyo-e. Το Ukiyo-e (απόδοση στα ελληνικά: “Εικόνες του αιωρούμενου Κόσμου”) είναι ένα είδος παραδοσιακής ιαπωνικής χαρακτικής, που άνθισε από τον 17ο έως τον 19ο αιώνα. Τα έργα που παρήγαγαν οι καλλιτέχνες ήταν ξύλινες εκτυπώσεις και πίνακες με θέματα όπως η γυναικεία ομορφιά, οι ηθοποιοί kabuki, οι παλαιστές σούμο, σκηνές από την ιστορία και τις λαϊκές αφηγήσεις, ερωτικές σκηνές, καθώς και ταξιδιωτικές σκηνές και τοπία. Όπως επισημαίνεται και στην ονομασία αυτού του είδους, σημαντικό ρόλο στο Ukiyo-e παίζει η έννοια της “αιώρησης”, στοιχείο που παρουσιάζει σημαντικές ομοιότητες με ένα απ’ τα χαρακτηριστικότερα δομικά στοιχεία της βυζαντινής αγιογραφίας, δηλαδή την έλλειψη σκιάς και βάθους. Από την άλλη πλευρά, σε αντίθεση με την βυζαντινή τέχνη όπου κυρίαρχο ρόλο έχει το εσωτερικό φως, η ομορφιά του σκοταδιού και του ομιχλώδους (“Το Εγκώμιο Της Σκιάς” – Τανιζάκι Γιουνιχίρο) είναι ένα σημαντικό στοιχείο στην αισθητική αντίληψη της παραδοσιακής τέχνης της Ιαπωνίας εν γένει.
Στόχος της έρευνας λοιπόν είναι, πάντα υπό το πρίσμα της εικαστικής γλώσσας και τεχνικής, να αναδείξει τις ομοιότητες αλλά και τις διαφορές μεταξύ των δύο αυτών σημαντικών ειδών τέχνης, τα στοιχεία εκείνα που παρά τη χωροχρονική και πολιτισμική απόσταση της εξέλιξής τους τις καθιστούν συναφείς και ίσως και αλληλοσυμπληρούμενες. Πιο συγκεκριμένα, μελετάω τη χρήση της προοπτικής και του φωτός, την εννοιολόγηση του τοπίου και των κάθε είδους αρχιτεκτονικών στοιχείων, αλλά και ευρύτερα τη σύγκριση της δομής της σύνθεσης στα δύο είδη παραδοσιακής τέχνης. Απώτερος στόχος αυτής της έρευνας, είναι να αποκωδικοποιήσω τα δομικά στοιχεία, τα οποία στη συνέχεια θα αξιοποιήσω ώστε να εμπλουτιστεί η εικαστική δουλειά μου.
Επίσης, αυτό τον καιρό διαβάζω το βιβλίο της Judith Butler “Σημειώσεις για μια επιτελεστική θεωρία της συνάθροισης” και το βιβλίο της Beth Kempton “Wabi Sabi: Japanese Wisdom for a Perfectly Imperfect Life”.
Πως έχει επηρεάσει η κατάσταση της πανδημίας τη δουλειά σου;
Κατά την διάρκεια της καραντίνας μπορώ να πω ότι υπήρχαν και καλές στιγμές. Είχα την ευκαιρία να συγκεντρωθώ στο έργο μου και να παράγω σε έναν ικανοποιητικό βαθμό, αλλά και να ερευνήσω κάποια πράγματα σε σχέση με την κατεύθυνση της δουλειάς μου. Δούλεψα αρκετά χειρωνακτικά αλλά και με τον υπολογιστή, αναπόσπαστο στοιχείο της διαδικασίας μου. Δεν υπήρχε αυτό το κομμάτι της δύσκολης καθημερινότητας, μετακίνησης, δουλειάς και αναζήτησης πολύτιμου χρόνου. Κατά περίεργο τρόπο, υπήρχε η αίσθηση ενός άχρονου χρόνου. Ένιωθες ότι υπήρχε μια περίεργη ησυχία εκεί έξω που κάποιες φορές ίσως ήταν τρομακτική και αφύσικη και άλλες φορές την είχα ανάγκη για να μπορέσω να επεξεργαστώ τις ιδέες μου.
Σίγουρα μου έλειψε η επικοινωνία με τον κόσμο, η επαφή με τους φίλους μου όπως και οι επισκέψεις σε εκθέσεις και μουσεία. Μου έλειψαν τα ταξίδια, επίσης πολύ βασικός παράγοντας ερεθισμάτων για μένα. Αυτό που δεν μπορώ όμως να συνηθίσω με τίποτα είναι οι τηλεσυναντήσεις μέσω υπολογιστή. Είναι κάτι ανοίκειο για μένα και αισθάνομαι ότι δεν μπορώ να συγκεντρωθώ και να είμαι ο εαυτός μου. Δεν πιστεύω ότι θα καταφέρω ποτέ να προσαρμοστώ σε αυτές τις συνθήκες επικοινωνίας χωρίς φυσική παρουσία. Όμως η εμπειρία αυτή έπαιξε το ρόλο της ώστε να αναθεωρήσω κάποια πράγματα και να δω περισσότερο την ουσία τους.
Θεωρείς πως η Ελλάδα παρέχει το κατάλληλο περιβάλλον για τους καλλιτέχνες;
Κουράστηκα να γκρινιάζω, τα λέμε και τα ξαναλέμε …αναμφίβολα είναι ένα δύσκολο περιβάλλον για δημιουργούς, όμως ταυτόχρονα και τόσο πλούσιο και με πολύ καλό δυναμικό καλλιτεχνών. Δυστυχώς σε αυτή την χώρα οι καλλιτέχνες, ως επί το πλείστον, είναι ακόμα πολύ δύσκολο να ζήσουν από αυτό που κάνουν και χρειάζεται να εργαστούν σε διάφορες δουλειές για να βιοποριστούν και να μπορούν να υποστηρίζουν το έργο τους. Δεν θέλω να μπω στην διαδικασία του πώς μπορούμε να το καταφέρουμε, έχουν ειπωθεί πολλά όλα αυτά τα χρόνια. Χρειαζόμαστε άμεσα πράξεις κρατικής υποστήριξης στους δημιουργούς και στρατηγική προώθησης του εγχώριου εικαστικού σύγχρονου πολιτισμού, και μια συνεργασία όλων των θεσμών στο εγχείρημα αυτό, από τα κρατικά και ιδιωτικά μουσεία, μέχρι τις γκαλερί, τους ανεξάρτητους χώρους και τα πανεπιστήμια. Συνεπώς, είναι σημαντικό να δοθεί έμφαση στην βιωσιμότητα του καλλιτέχνη/δημιουργού για να συνεχίσει την πρακτική του.
Πρέπει να κατανοήσουμε όλοι μας ότι ο πολιτισμός, δεν είναι μόνο ψυχαγωγία. Είναι ένας τρόπος κρίσης των πραγμάτων με την έννοια του κρίνω, συγκρίνω, επεξεργάζομαι, και αυτό είναι πολύ σημαντικό για την εξέλιξη και την λειτουργία/τον επαναπροσδιορισμό των κοινωνιών/της σύγχρονης κοινωνίας.
Ποια τα σχέδια σου για το άμεσο μέλλον;
Θέλω να συνεχίσω να ταξιδεύω. Περιμένω με ανυπομονησία το ταξίδι στην Ιαπωνία για να μπορέσω να ολοκληρώσω την ερευνά μου. Δυστυχώς όμως αυτό δεν είναι εφικτό ακόμα λόγω Covid, και τα σύνορα στην Ιαπωνία είναι κλειστά, οπότε είμαι συνεχώς σε αναμμένα κάρβουνα μέχρι να καταφέρω να φύγω. Μόλις τελειώσω την έρευνα, σκοπεύω να την παρουσιάσω σε κάποιο χώρο ή μουσείο. Επίσης θα τυπωθεί και ένα δίγλωσσο έντυπο.
Παράλληλα οργανώνω ένα πρόγραμμα φιλοξενίας καλλιτεχνών στην Ίο με έναν φορέα που έχουμε δημιουργήσει εκεί και λέγεται Σωματείο “Σώστε την Ίο”. Θα γίνει υπό την αιγίδα και την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και την υποστήριξη του Δήμου Ιητών. Το πρώτο Ios Art Residency θα πραγματοποιηθεί το καλοκαίρι του 2022 – καθώς δεν καταφέραμε να το πραγματοποιήσουμε αυτό το καλοκαίρι λόγω κάποιων καθυστερήσεων – με πρόθεση την πολιτιστική αναβάθμιση του νησιού, μέσα από την καθιέρωση ενός νέου θεσμού σύγχρονης τέχνης. Η δράση με τίτλο “Μικροϊστορίες ενός ευμετάβλητου τοπίου” επιδιώκει να δημιουργήσει μικρές εικαστικές αφηγήσεις που διαπραγματεύονται την ευθραυστότητα του τοπίου, την επισφαλή και συχνά άνιση σχέση των ανθρώπων με το περιβάλλον. Ο κίνδυνος της σχεδιαζόμενης τουριστικής ανάπτυξης στην Ίο είναι δυσανάλογος με τη φέρουσα ικανότητα του νησιού και έχουν ήδη υπάρξει εκτεταμένες περιβαλλοντικές καταστροφές και παραβατικότητα. Τρείς πολλοί καλοί Έλληνες εικαστικοί καλλιτέχνες, η Φωτεινή Παλπάνα, η Δήμητρα Κονδυλάτου και ο Ορέστης Μαυρουδής θα φιλοξενηθούν εκεί για δύο εβδομάδες. Θα έχουν την ευκαιρία να ανακαλύψουν διαφορετικές πτυχές του χαρακτήρα του κυκλαδίτικου τοπίου του νησιού και να χαρτογραφήσουν τις συνθήκες που τείνουν να το αλλοιώσουν. Τα πρωτότυπα έργα που θα εμπνευστούν οι καλλιτέχνες κατά τη διαμονή τους στο νησί θα παρουσιαστούν σε έκθεση που θα πραγματοποιηθεί τον Αύγουστο του 2022.
Τέλος αν τα καταφέρω, την καινούργια χρονιά, θα ήθελα να οργανώσω την ατομική μου έκθεση στην γκαλερί που συνεργάζομαι τα τελευταία 20 χρόνια, την Ιλεάνα Τούντα.
Και μια ευχή!
Περισσότερο από ποτέ να ενισχύσουμε την αγάπη μας και το ενδιαφέρον μας για το περιβάλλον και την προστασία του.
TAGS
