Με ποικιλία εκφραστικών μέσων, η εικαστικός, επιμελήτρια και συγγραφέας δημιουργεί μοναδικές εγκαταστάσεις και περιβάλλοντα που λειτουργούν σε πολλαπλά επίπεδα για να αποκαλύψουν αναρίθμητες επάλληλες ιστορίες.
Οι αφηγήσεις της Δήμητρας Βάμιαλη κινούνται μεταξύ φανταστικού και πραγματικού, με ταυτόχρονες αναφορές στην ιστορία της τέχνης. Ακόμα και στα ζωγραφικά της έργα, φαίνεται να ακολουθεί το ίδιο δημιουργικό μονοπάτι, και οι πολλαπλές ερμηνείες των έργων της περιστρέφονται γύρω από έναν πρωταγωνιστή. Αυτό που στην ουσία αποτελεί τη βάση της δουλειάς της είναι η αλλαγή, η μεταμόρφωση και η μοναδική ερμηνεία που ο κάθε θεατής δίνει στο έργο της.
Ποιες είναι οι βασικές αρχές της εικαστικής σου πρακτικής;
Συνήθως ξεκινώ δημιουργώντας ένα τελετουργικό σκέψης και μετέπειτα πράξης ή εφαρμογής. Πρώτα ένα εύρημα, ένα πραγματικό γεγονός, μια τοποθέτηση αντικειμένων που μου εξάπτει την προσοχή, αυτά πυροδοτούν τη σκέψη που με την σειρά της οδηγεί τις πράξεις. Είναι η αφορμή για τις εγκαταστάσεις. Μετά, ακολουθεί το soundtrack που δημιουργεί μια ατμόσφαιρα, φτιάχνω μια λίστα μουσικής, ένα playlist, ακραία διαφορετικής από έργο σε έργο που με συνοδεύει σε όλη την διάρκεια της δημιουργίας του. Η μουσική είναι αναπόσπαστο κομμάτι την ώρα της παραγωγής. Ενορχηστρώνεται έτσι ένα τεχνητό περιβάλλον που υπαινίσσεται μια ιστορία, μια τρισδιάστατη αφήγηση, τοποθετημένη ανάλογα στον κάθε χώρο, που διαπραγματεύεται την πολυπλοκότητα του κόσμου που μας περιβάλλει. Εκεί ενσωματώνονται επιμέρους ζωγραφικά, γλυπτικά, φωτογραφικά έργα και αντικείμενα συνδυάζοντας ανόμοια υλικά και εικόνες με πολλαπλές αναφορές σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Συχνά παρεμβαίνω στις ποιότητες τους με χειρονομίες. Πολλές φορές τρυπώνουν πρακτικοί περιορισμοί, οι προσβάσεις σε υλικά, οι τρόποι ή τεχνικές, οι δυνατότητες παραγωγής που προσαρμόζονται ανάλογα με τις συνθήκες και ελέγχουν μεγάλο μέρος του αποτελέσματος. Προκύπτει κάτι που μπορεί να είναι μια ημερολογιακή προσέγγιση ή ένα αλληγορικό, συναισθηματικό ταξίδι, ένα τοπίο σκέψεων, μια αλληλουχία από λογοπαίγνια και μνήμες. Εμφανίζεται κάθε φορά η ιδέα ενός μικρόκοσμου που μοιάζει να περιέχει ένα μεγαλύτερο σύμπαν και μιλά για την αμφισημία και την ανθρώπινη συνθήκη. Προσεγγίζω το θέμα σαν να διηγούμαι μια ιστορία με κενά, αφαιρέσεις, αποσπάσματα και υπαινιγμούς. Θέλω να ακουστούν οι πιο σιγανές φωνές, τα γεγονότα ήσσονος σημασίας. Συνήθως ξεπετάγονται παράλληλες ιστορίες μέσα στη κεντρική ιστορία. Ξεκινώ με τις αρχές της εννοιολογικής τέχνης και του μινιμαλισμού που κατόπιν τις αγνοώ, συχνά τις υπονομεύω. Πολλές φορές με χιούμορ. Παράλληλα θα έλεγα πως είμαι μια συλλέκτρια φράσεων, διαλόγων, αποσπασμάτων και εικόνων. Πολλά επιμέρους στοιχεία των εγκαταστάσεων, όπως οι φόρμες, οι φωτεινές πηγές, τα ίχνη γραπτού λόγου, τα παλιά χαρτιά, τα σχέδια, τα γραφιστικά και τυπογραφικά στοιχεία, τα ζωντανά επίπεδα χρώματα, τα readymade, επαναλαμβάνονται αλλά λειτουργούν και μεμονωμένα, ανακυκλώνονται και αναβιώνουν, είναι σαν χαρακτηριστικά μοτίβα και αν και το κάθε ένα τοποθετείται ακριβώς στην θέση του μπορεί και να εμφανιστεί ξανά σε άλλο εννοιολογικό πλαίσιο. Είναι ένα αφηρημένο αλληγορικό σύμπαν χωρίς χρονολογική συνέπεια. Με ενδιαφέρει να δημιουργώ ένα οδοιπορικό, μια περιήγηση για τον θεατή, να προχωρά παράλληλα με το έργο ξεδιπλώνοντας την δική του αφήγηση, να ανακαλεί και τις δικές του μνήμες, σαν ένας περίπατος συναισθημάτων. Σαν η μνήμη να δημιούργησε διαφορετικά κινηματογραφικά καρέ που διασπά την εικόνα. Στήνω τις εγκαταστάσεις σαν να τακτοποιώ την εμπειρία και τα αχαλίνωτα ταξίδια ενός απείθαρχου μυαλού που τριγυρνά απρόσκλητο εδώ κι εκεί. Και η ζωγραφική, στο τέλος θα υπάρχει πάντα η επιστροφή στη ζωγραφική.
Από πού αντλείς έμπνευση;
Υπάρχουν κάποια κλειδιά που κάθε φορά ξεκλειδώνουν αυτό που αποκαλώ εργαλειοθήκη. Το ραντάρ μου ψάχνει παντού, στο διαδίκτυο, στα βιβλία, στον κινηματογράφο, στη μουσική αλλά έχω και μια σειρά από συλλογές από παλιά χαρτιά, φράσεις, αντικείμενα και διάφορα εφήμερα που δρουν σαν επινοήσεις της πλοκής και προωθούν το τελικό αποτέλεσμα. Οι συναισθηματικές διακυμάνσεις, το celebration of life, το μαύρο χιούμορ, η σπιρτάδα του γραπτού λόγου, οι εννοιολογικές αναφορές, η νοσταλγία, η pop art, η σβέλτη χειρονομία, οι ανατροπές μιας μινιμαλιστικής διατύπωσης, η οικιακή ζωή, η εσωτερική διαδρομή, η δυσανάλογη συνύπαρξη, η τεχνητή φύση, αποτελούν μερικά από τα πεδία που εξερευνώ στα περισσότερα έργα, θέλοντας να μιλήσω για τον έλεγχο και την απώλεια ελέγχου, την κυριαρχία και ιεραρχία, το σημείο αμηχανίας και τη σύγχυση, τη ματαίωση. Μια σειρά αναφορών και επιρροών αποτελούν ένα χαρακτηριστικό και συχνά επαναλαμβανόμενο λεξιλόγιο. Συλλέγω φράσεις και εικόνες από ανόμοιες πηγές. Από τη μουσική παραγωγή και την εικονογραφία της. Από τις άλλες τέχνες. Από την ίδια την διαδρομή της τέχνης. Την τυπογραφία και το design. Ο απόηχος του παρελθόντος αντανακλά συχνά το αποτέλεσμα ενός πρόσφατου φανταστικού παρόντος. Με απασχολεί η ανθρώπινη συνθήκη, η ακροβασία μεταξύ ορθολογισμού και συναισθήματος. Το λογικό, το παράλογο και το παράδοξο (logic and absurdity). Η μυθοπλασία και η πραγματικότητα. Η λογική σκέψη και ο παραλογισμός. Η εναλλαγή αντίθετων καταστάσεων σαν μια πάλη που υπονομεύει η μια την άλλη ή σαν ισορροπία και γεφύρωση των δύο όψεων.
Με τι καταπιάνεσαι αυτή την περίοδο;
Μόλις ολοκληρώθηκε η εγκατάσταση και τα έργα για την ατομική έκθεση στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνα Τούντα που ξεκινά σε λίγες ήμερες, στις 5 Μαΐου. Παράλληλα συνεχίζω να δουλεύω για μια σειρά από projects που έρχονται τους επόμενους μήνες. Και ίσως το πιο συναρπαστικό ελπίζω να ολοκληρώσω το βιβλίο που ξεκίνησα να γράφω εδώ και αρκετό καιρό.
Μετά το πέρασμα της πανδημίας, τι έμεινε; Πώς επηρέασε αυτή η κρίση τη δουλειά σου;
Νομίζω πως δεν έχουμε ξεμπλέξει απόλυτα από όλη αυτήν την ιστορία. Η καθημερινότητα δεν άλλαξε. Συνέχισα να δουλεύω πολλές ώρες στο στούντιο όπως έκανα ανέκαθεν. Τα ταξίδια μειωθήκαν και αυτό ήταν δύσκολο. Άλλαξαν οι παράμετροι και η σχέση μου με την ροή του χρόνου. Κοντύναν οι προσδοκίες και οι απαιτήσεις, τονίστηκε η εσωστρέφεια και ο φόβος. Ο τίτλος της έκθεσης a plot twist that everyone missed σίγουρα είναι απότοκο αυτής της πρόσφατης συγκυρίας που διανύουμε. Η πλοκή ανατράπηκε χωρίς καν να υποψιαστούμε και μας άρπαξε απροετοίμαστους συχνά με θλιβερά αποτελέσματα. Αναρωτιέμαι αν τελικά προσαρμοζόμαστε στο περιβάλλον ανάλογα με την εκάστοτε συνθήκη που προκύπτει; Νομίζω είναι μύθος να πιστεύουμε, στα πλαίσια μια ανθρώπινης αισιοδοξίας που ενισχύεται από το αίσθημα της επιβίωσης, πως κάτι καλό θα προκύψει από μια μεγάλη κρίση, δεν μπορώ να βρω κανέναν ουσιαστικό λόγο γιατί ο άνθρωπος πρέπει να βασανιστεί, να ταλαιπωρηθεί για να μάθει. Είναι όλο μια ανόητη επιβεβαίωση που συχνά χρησιμοποιούμε για να δικαιολογήσουμε τις αντίξοες συνθήκες. Πρώτα η καταστροφική οικονομική κρίση, μετά η πανδημία, γιατί; Ο μόνος λόγος είναι πως ο χρόνος, η ροή της ζωής πιθανόν τα εμπεριέχει όλα.
Ποια η στάση σου ως εικαστικός στην τρέχουσα διεθνή πραγματικότητα;
Δεν διαφοροποιώ την στάση μου ανάλογα με την επικαιρότητα και τη διεθνή κατάσταση. Ως επί το πλείστον, η τρέχουσα πολιτική, κοινωνική και οικονομική συνθήκη που προκύπτει θα μας επηρεάζει. Εδώ η οικονομική κρίση, λίγο μακρύτερα ο πόλεμος, παγκόσμια η πανδημία. Όλοι μεγαλώνουμε και η πραγματικότητα μας αλλάζει, είτε διαμορφώνεται και συνταράζεται από τα μεγάλα γεγονότα είτε όχι. Ο κόσμος είναι άλλοτε απάνθρωπος κι άλλοτε όχι, αυτός είναι όμως, κι επειδή μεταβάλλεται στους δικούς του ρυθμούς ίσως μόνο έτσι μπορούμε να τον αντιμετωπίσουμε. Συχνά η τέχνη αν και αιχμηρή στρογγυλεύει τις γωνίες και την ανυπόφορη καθημερινότητα γιατί δημιουργεί την προσδοκία του νέου, της νέας διάστασης, της άλλης προοπτικής. Η διαίσθηση και η δημιουργική φαντασία είναι ικανές να μας φέρουν σ’ επαφή με τις ίδιες τις πηγές της ζωής κι αυτό ναι μεν δεν σώζει, αλλά ανακουφίζει. Από τον αισθησιασμό έως το εγκόσμιο και τον παραλογισμό έως το ποιητικά αμφίθυμο ο καλλιτέχνης εν αγνοία του μπορεί να γίνει προφήτης ή οραματιστής σπάνια όμως δίνει κατεύθυνση και λύσεις. Δεν δίνει απαντήσεις, αφουγκράζεται, διαισθάνεται, παρατηρεί, αποτυπώνει προτείνει αλλά σπάνια δίνει λύσεις. Είναι μια εποχή που θα έπρεπε να αποστρέφεται το μονοσήμαντο. Η ομορφιά και η αξία βρίσκονται στη διαφορετικότητα και στη μικρή κλίμακα, είναι ουτοπία η τέχνη να προσπαθεί να ερμηνεύσει τον κόσμο έτσι ώστε να μπορεί να αναμετρηθεί με τις μεγάλες αφηγήσεις. Μοιάζει να μας κουνά διδακτικά το δάχτυλο.
Θεωρείς πως η Ελλάδα παρέχει το κατάλληλο περιβάλλον για τους καλλιτέχνες;
Είναι πολύπλευρη και πολυδιάστατη η απάντηση. Το περιβάλλον σαν τόπος είναι ιδεώδες, οι συνθήκες εξαιρετικά δύσκολες. Επαναλαμβάνουμε τις ίδιες συζητήσεις για τα ίδια ζητήματα που ξεκινήσαμε εδώ και 25 χρόνια. Συμμετέχοντας και στη γκαλερί vamiali’s μπορώ να επιβεβαιώσω πως η παθογένεια και οι αντιξοότητες παραμένουν αμετάβλητες. Ελάχιστα πράγματα έχουν εξελιχθεί και ακόμη λιγότερα έχουν βελτιωθεί. Αλλάζει το εικαστικό τοπίο επιδερμικά, τα θεμελιώδη προβλήματα όμως παραμένουν βαθιά ριζωμένα. Η δημιουργία ωστόσο δεν σταματά και πάντα θα βρίσκει τρόπους να επιβιώσει.
Ποια τα σχέδια σου για το άμεσο μέλλον;
Το φθινόπωρο θα οργανώσω μια ομαδική έκθεση, με Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες, συγγραφείς και σχεδιαστές, κάτι που έχω να κάνω εδώ και αρκετά χρόνια και μου είχε λείψει. Επίσης μια σειρά projects για το καλοκαίρι και το φθινόπωρο τα οποία θα ανακοινωθούν στην ώρα τους.
Μια ευχή για το μέλλον
Νομίζω ο Bob Dylan το έγραψε όσο καλύτερα γίνεται:
If your time to you is worth savin’
Then you better start swimmin’
Or you’ll sink like a stone
For the times they are a-changin’
TAGS
