Jonas Staal,Photo by Anna Primou Η ομαδική έκθεση «Statecraft: Διαμορφώνοντας το κράτος», υπό την επιμέλεια της Κατερίνας Γρέγου και με τη συμμετοχή τριάντα εννέα καλλιτεχνών από διάφορα μέρη του κόσμου, προάγει την τέχνη που χαρακτιρίζεται από ενσυναίσθηση και έντονο παρεμβατικό χαρακτήρα.
Απο την Μπία Παπαδοπούλου*
Η λέξη Statecraft αποδίδεται στα ελληνικά ως η τέχνη της διακυβέρνησης και της οικοδόμησης των κρατικών θεσμών. Στον κατάλογο, η Γρέγου επισημαίνει ότι δανείζεται τον όρο από το ομώνυμο βίντεο της Loulou Cherinet του 2017. Το συμμετοχικό βίντεο πραγματεύεται, μεταξύ άλλων, τις έννοιες της κοινωνικής ενσωμάτωσης και του αποκλεισμού, έννοιες διάχυτες στο σύνολο σχεδόν των έργων.
Η έκθεση ξεδιπλώνεται μάλλον ανορθόδοξα από κάτω προς τα πάνω, από τον υπόγειο προς τον ισόγειο εκθεσιακό χώρο, με την ιδιόρρυθμη επανάληψη του εισαγωγικού κειμένου στην αρχή και στο τέλος της διαδρομής. Ασάφεια ως προς τα χωροταξικά όρια προκαλεί η ατομική παρουσίαση του Αντώνη Πίττα με θέμα τον μοντερνισμό και τα κίτρινα γιλέκα εν μέσω των μόνιμων εκθεμάτων στον 2ο όροφο η οποία προβάλλεται στο έντυπο του εκθεσιακού προγράμματος και την ιστοσελίδα του ΕΜΣΤ ως μέρος της υπό συζήτηση έκθεσης δίχως όμως να συμπεριλαμβάνεται στην ύλη του καταλόγου.
Τα θέματα που διακρίνονταιστη «Statecraft» είναι ζέοντα. Απασχολούν πολλούς καλλιτέχνες τα τελευταία χρόνια παγκοσμίως και, όπως είναι φυσικό, δεν διατυπώνονται εδώ για πρώτη φορά. Ο πόλεμος της Ουκρανίας και η ευρύτερη πολιτική ατμόσφαιρα, όμως, επισφραγίζουν την επικαιρότητα με τον πλέον μακάβριο και εφιαλτικό τρόπο, εγείροντας προβληματισμούς για το μέλλον της ανθρωπότητας.
Τα έργα χρονολογούνται στις δυο τελευταίες δεκαετίες με μόνη εξαίρεση την εγκατάσταση των Langlands & Bell, Maison de Force, του 1991. Σχολιάζουν, μεταξύ άλλων, τα φαινόμενα του εθνικισμού, του ρατσισμού, της ξενοφοβίας και των φυλετικών προκαταλήψεων, την εθνική ταυτότητα, την ιθαγένεια, τον καπιταλισμό, την αποικιοκρατία, την πατριαρχία, την ελευθερία του λόγου, την κατάχρηση της κρατικής δύναμης, την αλαζονεία της κυριαρχίας, την καταπάτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, την απαξίωση της ανθρώπινης ζωής. Μιλούν επίσης, πέρα από τους ορατούς, για τους αόρατους μηχανισμούς της εξουσίας, για κρατικές και παρακρατικές πρακτικές, για πολυεθνικές και αδυσώπητα οικονομικά συμφέροντα, για την κλιματική κρίση και τις νέες τεχνολογίες, για την κοινωνία του ελέγχου και της επιτήρησης. Αμφισβητούν θεσμούς, το ίδιο το σύστημα και την κυρίαρχη ιστοριογραφία.
Στην είσοδο δεσπόζουν τα έργα του Szabolcs KissPá, Από τα απατηλά βουνά στην πίστη (Ουγγρική τριλογία) του 2012-2016, δύο βίντεο και μία εγκατάσταση σε μορφή μικρογραφίας μουσείου με ποικίλα κειμήλια και ιστορικά αντικείμενα από την Ουγγαρία του μεσοπολέμου. Ο καλλιτέχνης πραγματεύεται τη διαμόρφωση του έθνους στα νεότερα χρόνια και την εθνικιστική φιλοσοφία ως ιδεολογική βάση της επίσημης ουγγρικής πολιτικής. Τα έργα του, όπως και τα περισσότερα της έκθεσης, αποτελούν απόρροια ιστορικής έρευνας. Με την αναμόχλευση αρχείων και την ανασύνθεση των ιστορικών δεδομένων, οι καλλιτέχνες πλάθουν νέες εικαστικές και εννοιολογικές αφηγήσεις, εμποτισμένες με το προσωπικό τους βλέμμα.
Σε κεντρικό σημείο και στους δύο ορόφους έντονη παρουσία έχουν δύο εγκαταστάσεις και ένα βίντεο του Jonas Staal που απαρτίζουν την τριλογία υπό τον ευρύτερο τίτλο «Πέρα από το Statecraft». Σε ένα από τα έργα, Νέες Ενώσεις, αποδομεί και αναδομεί τα αστέρια από τη σημαία της Ευρωπαϊκής Ένωσης τα οποία αναπαριστά σε λευκό και κόκκινο χρώμα. Με αυτή τη μορφολογική μετάλλαξη αμφισβητεί τον θεσμό της Ε.Ε., αντιπροτείνοντας την αντικατάστασή του με νέες μορφές ενώσεων οι οποίες θα διαπνέονται από φεμινιστικές και οικολογικές αρχές. Παρά τον ουτοπικό χαρακτήρα της εν λόγω πρότασης, το έργο του 2016-2019, προφητεύει το τέλμα στο οποίο έχει επέλθει η Ευρωπαϊκή Ένωση «της αλληλεγγύης και της αρμονίας των λαών», εντοπίζοντας την ανικανότητά της –ιδιαίτερα αισθητή σήμερα– να επιλύσει φλέγοντα πολιτικά ζητήματα. Στη Νέα Παγκόσμια Σύνοδο, ο καλλιτέχνης οραματίζεται τη δημιουργία «εναλλακτικών κοινοβουλίων», με τη μορφή εφήμερων κατασκευών, για τα μη αναγνωρισμένα κράτη και τις αποκλεισμένες από την πολιτική οργανώσεις.
Η έκθεση –εννοιολογικά στημένη και με αισθητική, σε συνέργεια με τον πρόσφατα αναπλασμένο χώρο (με εξαίρεση την εγκατάσταση της Cristina Lucas που ασφυκτιά)- ξεδιπλώνεται ως ενιαία αφήγηση ˙ δίχως ενότητες, με υπόγειες διασυνδέσεις μεταξύ των έργων. Η προσέγγιση διαφορετικών πτυχών των ίδιων προβλημάτων προσφέρει ποικιλία οπτικών γωνιών, θέσεων και απόψεων.
Απαραίτητο βοήθημα για την πλήρη κατανόηση των έργων αποτελεί ο κατάλογος της έκθεσης ο οποίος φιλοξενεί το επιμελητικό κείμενο της Γρέγου, γραμμένο με τη μορφή πολιτικού δοκιμίου. Εδώ, τίθενται φιλόδοξα ερωτήματα αναφορικά με την ανίχνευση νέων μοντέλων «κοινωνικής οργάνωσης και κράτους που δεν ταυτίζονται με συγκεκριμένες σημαίες ή διαβατήρια» ή μετη διαμόρφωση άλλων μορφών «του ανήκειν και της κοινότητας εκτός του έθνους-κράτους». Στη μεγάλη πλειοψηφία τους πάντως τα έργα κριτικάρουν υπάρχουσες καταστάσεις, ανασύροντας τα κακώς κείμενα, δίχως να προτείνουν ιδέες που θα μπορούσαν πράγματι να υλοποιηθούν και να επιφέρουν πολιτικές αλλαγές στο μέλλον. Υπό αυτή την έννοια, η έκθεση δεν αποτελεί ένα φαντασιακό κοινωνικό και πολιτικό πορτρέτο του αύριο, αλλά ένα ενδελεχές και διαπεραστικό χρονικό του σήμερα. Σε κάθε περίπτωση, είναι σημαντικό το γεγονός ότι τα προβλήματα αυτά αναδεικνύονται από κρατικό φορέα.
Η τέχνη, βέβαια, δεν μπορεί να υποδείξει πολιτικές λύσεις. Προβληματίζει όμως και αφυπνίζει συνειδήσεις με την ελεύθερη, κριτική και ανατρεπτική της ματιά.
*Η Μπία Παπαδοπούλου είναι ιστορικός τέχνης και επιμελήτρια εκθέσεων.
STATECRAFT: ΔΙΑΜΟΡΦΩΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ, ΕΘΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΕΩΣ 30/10
Η κριτική δημοσιεύθηκε στο τεύχος 8 της The Art Newspaper Greece
TAGS
