Η Αλεξάνδρα Κοροξενίδη είδε την έκθεση Radical Empathies με έργα καλλιτεχνών από τη Γουατεμάλα, σε επιμέλεια Ελένης Ρήγα, και γράφει.

Στον πυρήνα των σύγχρονων πολιτικών προβληματισμών που απασχολούν ένα δυναμικό και προβεβλημένο από τις μεγάλες διοργανώσεις κομμάτι της σύγχρονης τέχνης βρίσκεται η έκθεση Radical Empathies (Ριζοσπαστικές Ενσυναισθήσεις) με έργα καλλιτεχνών από την Γουατεμάλα που γίνεται στον χώρο Callirrhoë. Η έκθεση αγγίζει την οικολογία, τον οικοφεμινισμό, την βιοπολιτική και είναι αποτέλεσμα μιας ευρύτερης έρευνας της επιμελήτριας Ελένης Ρήγα γύρω από την πολιτική, δημόσια περφόρμανς που αναπτύχθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 60 στην χώρα αυτή της Κεντρικής Αμερικής και με την στήριξη των Ηνωμένων Εθνών για την προετοιμασία της υπογραφής ειρήνης μετά την λήξη του εμφυλίου πολέμου που δίχασε την χώρα για τριανταέξι χρόνια.

Τα έργα – βίντεο, φωτογραφίες, μία ταινία και τρία γλυπτά/αντικείμενα – των πέντε καλλιτεχνών μίας χώρας που  υπέφερε διαδοχικές δικτατορίες και τον αιματηρό εμφύλιο πόλεμο, φαινόμενα του αμερικανικού παρεμβατισμού και εξουσίας, φανερώνουν τους τρόπους που η φύση και η ζωτική για τον άνθρωπο σχέση με αυτήν, γίνεται το πεδίο συγκρότησης πολιτιστικών ταυτοτήτων, άσκησης εξουσίας και εκμετάλλευσης. Το πολιτικό περιεχόμενο δηλαδή συμπλέκεται και με άλλες αναγνώσεις, την ενσυναίσθηση και την σωματικότητα, έτσι ώστε να επιτρέπει στον θεατή να ανακαλύψει το «πολιτικό» σταδιακά μέσα από συνειρμούς και διασυνδέσεις. Οι διασυνδέσεις αυτές ξετυλίγονται με επίκεντρο την φύση και τις διάφορες εκδοχές της.

Ο φυσικός πλούτος της Γουατεμάλας υπήρξε πηγή ζωής, κοινωνικής συγκρότησης και πολιτιστικής συγκρότησης για τον λαό της. Υπήρξε για αυτόν τον λόγο και αιτία πολιτικών συγκρούσεων, μεταρρυθμίσεων και ανατροπών με θύματα τους αγρότες και τους ιθαγενείς Μάγια που υπέφεραν εξαιτίας του πολέμου για μία επιβεβλημένη, ελεγχόμενη σχέση με την γη.

Αυτή η πραγματική, βιωματική σχέση με την γη που διαπερνά την ιστορία της χώρας, υπάρχει μέσα από την υπόμνηση της σωματικότητας στην έκθεση, για παράδειγμα μέσα από το στοιχείο υλικότητας και της παραδοσιακής χειροτεχνίας στα δύο «γλυπτά» ή στην φωτογραφία του Edgar Cadel που απεικονίζει ένα φλοιό καλαμποκιού πάνω σε μία ανάποδη τσουγκράνα, στοιχεία που θυμίζουν τα μαλλιά και χτένα, άρα το ανθρώπινο αποτύπωμα.

Η σωματικότητα όσο και η σχέση με την φύση συνδέονται με έναν από τους κύριους άξονες της έκθεση,  την ενσυναίσθηση, δηλαδή το άνοιγμα προς και η συνάντηση με το άλλο, την κατανόηση που είναι ανθρώπινη ιδιότητα και προϋποθέτει συναίσθημα και γνώση βιωμένη και σωματοποιημένη και που επίσης ταυτίζεται με το θηλυκό στοιχείο. Ο άλλος άξονας της έκθεσης, η ριζοσπαστικότητα, στον βαθμό που προκαλεί δράση είναι και αυτή σωματική. Με αυτή την έννοια, οι δύο έννοιες στον τίτλο της έκθεσης, η ενσυναίσθηση και η ριζοσπαστικότητα συναντώνται σε κάποιο σημείο. Η Αμερικανίδα καθηγήτρια πολιτικών επιστημών Terri Givens που ασχολείται με τον ρατσισμό κατά των μαύρων στο πρόσφατο βιβλίο της Radical Empathy μιλά για την δύναμη της ενσυναίσθησης που όμως γίνεται δράση.

Η πολιτική κατεύθυνση της έκθεσης είναι εδώ προς συζήτηση ανάλογα με την οπτική που υιοθετεί κανείς καθώς κάποιες φωνές στους κόλπους της πολιτικής ή ακτιβιστικής τέχνης  αντιμετωπίζουν την ενσυναίσθηση και την ριζοσπαστικότητα ως δύο αντιθετικές προσεγγίσεις που δεν έχουν τον ίδιο πολιτικό αντίκτυπο. Ίσως η απάντηση της έκθεσης να είναι η γεφύρωση της  ενσυναίσθησης με την ριζοσπαστικότητα: κατανοώντας το άλλο, τις αντιφάσεις και την ολότητά του μπορεί ίσως να υπάρξει ευαισθητοποίηση, αλλαγή στάσης και, ίσως, αλλαγή πρακτικής. Η ενσυναίσθηση είναι επίσης ένας τρόπος επικοινωνίας και γεφύρωσης αντιθέσεων και διαφορετικοτήτων που υπάρχουν μέσα στην χώρα.

Κρίσιμο πάντως παραμένει το ζήτημα του ποιος και για ποιόν χρησιμοποιεί τους όρους ενσυναίσθηση και ριζοσπαστικότητα . Δεν είναι βέβαιο ότι αυτές οι έννοιες έχουν την ίδια σημασία παγκοσμίως. Επιπλέον, η ενσυναίσθηση μπορεί να εκληφθεί ως το βήμα που δίνεται στον «αδύναμο», προϋποθέτει ότι ο άλλος προσλαμβάνεται ως αδύναμος,  επανερχόμενο επιχείρημα στην φεμινιστική τέχνη. Η σύνδεση της επιμελήτριας ανάμεσα στην ενσυναίσθηση και το γυναικείο στοιχείο θα μπορούσε να σταθεί στο στόχαστρο μίας τέτοιας κριτικής με φεμινιστική κατεύθυνση. Από την άλλη, το στοιχείο της ενσυναίσθησης είναι μία ανάπαυλα από την σκληρότητα που συναντά συχνά σε εκθέσεις πολιτικού περιεχομένου (οι οποίες κάποιες φορές προσεγγίζουν επίσης το ντοκιμαντέρ).

Η πρόκληση σκέψεων και ερωτημάτων μεταξύ άλλων γύρω από την κατάχρηση της λέξης ριζσπαστικότητα στην τέχνη είναι ένα προσόν της έκθεσης. Το γεγονός όμως ότι περιλαμβάνει έργα που κάνουν τον θεατή να αισθανθεί και όχι μόνο να αναλύσει να νιώσει συγγένειες με έναν μακρινό πολιτισμό, το ότι επίσης η έκθεση αποπνέει μία αίσθηση χρονικότητας, μία σύνδεση του παρελθόντος με το σήμερα την καθιστά παρότι δύσκολη κατά τόπους, καθόλου απόμακρη.

Οι ξαπλωμένοι μπρούμητα άνθρωποι που με τα χέρια τους βυθισμένα στο χώμα αγκαλιάζουν τον κορμό ενός δέντρου, στην φωτογραφική αποτύπωση της περφόρμανς της Regina José Galindo έχουν κάτι το συγκινητικό, μεταφέρουν την αίσθηση μίας πρωτογενούς σύνδεσης ενώ το μικρό φορμά των φωτογραφιών ενισχύει την δυναμική το έργου υπονοώντας μεταφορικά ότι μεγάλες αλήθειες υπάρχουν πίσω από την «μικρή κλίμακα» και την λεπτομέρεια. Στο κέντρο της αίθουσας βρίσκεται η καρδιά της έκθεσης: τα υφαντά υφάσματα που σχηματίζουν μία δέσμη που εσωκλείει ανθισμένα άσπρα κλαράκια είναι η γλυκειά και μελαγχολική παρουσία της απουσίας είναι επίσης η πρόσδεση του ανθρώπου με την φύση, η φύση που είναι αγκαλιά και σώμα, ευάλωτη και δυνατή. Τα έργα, σε διαφορετικό βαθμό, ανοίγουν έναν άλλο δρόμο πέρα από τους εννοιολογικούς γρίφους έτσι ώστε ακόμα και αν η έκθεση δεν φτάνει πλήρως τον φιλόδοξο στόχο να συνδέσει τις πολλές διαφορετικές σκέψεις και να κάνει σαφή τα δίπολα που θίγει, κρατά την προσοχή του θεατή απερίσπαστη και αφήνει την φαντασία του να ταξιδέψει και να συναντήσει αυτό που είναι άγνωστο αλλά και οικείο.

Η έκθεση Radical Empathies λειτουργεί μέχρι τις 10 Ιουλίου.

TAGS

Αλεξάνδρα Κοροξενίδη

Δείτε όλα τα άρθρα του συντάκτη