Μια μικρή σε μέγεθος έκθεση όπου το κάθε έργο, με μία δική του γλώσσα και οπτική, ευαισθητοποιεί τον θεατή ως προς το περιβάλλον, τον δημόσιο χώρο, την φύση και το πώς ανήκουμε σε αυτήν ή μας ανήκει.

Ο θεατής που επισκέπτεται την μικρή και μεστή έκθεση «ΜΙΚΡΟ-ΙΣΤΟΡΙΕΣ ενός Ευμετάβλητου Τοπίου» που φιλοξενείται στο πρώην Κ.Δ.Α.Π (Κέντρο Δημιουργικής Απασχόλησης για παιδιά) στην χώρα της Ίου, δεν είναι απαραίτητο να γνωρίζει ότι πρόκειται μία πρωτοβουλία στο πλαίσιο των δράσεων τους σωματείου Save Ios. Αισθάνεται όμως ότι και τα τρία έργα έχουν σχέση με τον τόπο, το νησί της Ίου, την φύση του νησιού και τις ιστορίες του αλλά και το τοπίο, συγκεκριμένες όψεις και κατασκευές δηλαδή της φύσης. Αισθάνεται επίσης ότι τα έργα πραγματεύονται κάποιου είδους μεταβολή και επομένως εμπεριέχουν το στοιχείο της χρονικότητας. Αυτός είναι και ο λόγος που όλα τα έργα ενεργοποιούν την έννοια της μνήμης.

Τα έργα της Δήμητρα Κονδυλάτου, του Ορέστη Μαυρουδή και της Φωτεινής Παλπάνα είναι το αποτέλεσμα της έρευνας τους που έγινε στο πλαίσιο του πρώτου εγχειρήματος φιλοξενίας καλλιτεχνών (residency) και κατόπιν πρόσκλησης του καλλιτέχνη Δημήτρη Φουτρή, επιμελητή της έκθεσης και μέλος του Save Ios. Μακροπρόθεσμος σκοπός της έκθεσης ως μέρος των δράσεων του Save Ios είναι η καθιέρωση μία πολιτιστικής δράσης (το residency θα συμβαίνει ανά διετία) από το σωματείο που θα συμβάλλει στην ευαισθητοποίηση του κοινού απέναντι σε μία τουριστική ανάπτυξη που δεν υποτιμά ούτε καταστρέφει το περιβάλλον, μία ανάπτυξη ενάντια στην εκτός ελέγχου και κλίμακας δόμηση και καταπάτηση του περιβάλλοντος που παρατηρείται στην Ίο αλλά και στα νησιά γενικότερα.

Παρότι τα έργα θα μπορούσαν να λειτουργήσουν και σε μία έκθεση με άλλη θεματική, μοιάζει σαν εδώ να έχουν βρει ένα εννοιολογικό πλαίσιο οικείο στην λογική τους. Το καθένα αποτελεί μία «μικρο-ιστορία» και διαφέρει από το άλλο ως προς το μέσο και την μεθοδολογική προσέγγιση. Το αποτέλεσμα είναι μία πολύπλευρη και καλά δομημένη έκθεση με υπαινικτικές συνδέσεις ανάμεσα στα έργα, μία έκθεση που αναδεικνύει με μη προφανή τρόπο περιβαλλοντικά ζητήματα και με έργα που έχουν το καθένα την δική του ιδιοσυγκρασία και στάση απέναντι στην σχέση μας με την φύση και τον τόπο που κατοικούμε. Φύση, άνθρωπος και χρόνος ή το αποτύπωμά του ως μνήμη συνυπάρχουν στα έργα ως αναπόσπαστα τμήματα της ζωής.

Από τα τρία έργα, η εγκατάσταση του Ορέστη Μαυρουδή ΘΥΜΗΣΟΥ- REMEMBER έχει μία ιδιαίτερη παρουσία και προσέγγιση ως προς το τί συνιστά ένα έργο τέχνης.  Για τον λόγο αυτό η εύστοχη επιλογή να εκτεθεί σε ξεχωριστή αίθουσα στο ισόγειο του κτιρίου σε έναν χώρο μεταβατικό ανάμεσα στο έξω και το μέσα και σε μία αίθουσα με αρχιτεκτονικά στοιχεία και ανοίγματα που την καθιστούν διαφορετική από τον ουδέτερο, καθαρό εκθεσιακό χώρο συνδέοντας έτσι τέχνη και ζωή, αρμόζει στο ύφος του έργου. Το ΘΥΜΗΣΟΥ είναι η μόνη υπάρχουσα ως σήμερα πινακίδα μίας σειράς όμοιων πληροφοριακών πινακίδων οδικής κυκλοφορίας που είχε εγκαταστήσει ο δήμος Ιητών το 2010 στους δρόμους της με σκοπό να παροτρύνει την προσεκτική οδήγηση. Ο Μαυρουδής απέσπασε την πινακίδα από τον στύλο της στην περιοχή του Μυλοπότα και την μετατόπισε για την διάρκεια της έκθεσης στην αίθουσα ενώ δημιούργησε και δέκα πανομοιότυπα αντίγραφα που έστησε στο νησί ανασυστήνοντας το παρελθόν. Το ΘΥΜΗΣΟΥ είναι ίσως το πώς θυμάται κανείς ένα τοπίο – και συγκεκριμένα την Ίο καθώς οι πινακίδες στήνονται στον δημόσιο χώρο όπως αρχικά – που έχει αλλάξει αλλά και μία παρότρυνση να δει το περιβάλλον πιο προσεκτικά σήμερα για να το θυμηθεί όταν αλλάξει στο μέλλον.

Ορέστης Μαυρουδής, ΘΥΜΗΣΟΥ – REMEMBER, 2022, 1 ανακλαστική πληροφοριακή πινακίδα τύπου 1, 60 x 30 εκ. έκαστη

Όπως και σε όλη του την δουλειά ο καλλιτέχνης πειραματίζεται με το πώς η ελάχιστη χειρονομία και η μηδαμινή παρεμβολή μπορεί να συστήσει μία καλλιτεχνική πρόταση. Πρόκειται για μία αντίσταση στην υπέρμετρη παραγωγή εικόνων αλλά και μία οικονομία (και με οικολογικούς όρους) πόρων ή κόστους παραγωγή για παράδειγμα μέσα από την επανάχρηση (ανακύκλωση) στοιχείων που υπάρχουν ήδη και μάλιστα, προέρχονται από τον δημόσιο χώρο. Αποτελεί επίσης μία άρνηση ως προς την αισθητικοποίηση  (βέβαια όπως και σε άλλα έργα στερεί τον θεατή από μία αισθητική απόλαυση ή από μία περιπέτεια του βλέμματος πάνω στο ίδιο το έργο).  Είναι ενδεικτικό ίσως ότι η ταμπέλα δεν παρουσιάζεται ως έτοιμο αντικείμενο (έχει αφαιρεθεί ο στύλος) ή ως αντικείμενο τέχνης αλλά ως μία πινακίδα-επιγραφή καρφωμένη στον τοίχο. Ο καλλιτέχνης φαίνεται να προτείνει μία στάση απέναντι στην ζωή αλλά και το έργο τέχνης ως μία μορφή δράσης-εμπλοκής με τον δημόσιο χώρο που στην συγκεκριμένη έκθεση αποτελεί και το ζητούμενο.

Αν και λιτό και σχεδόν απαρατήρητο ως έργο τέχνης εκ πρώτης όψης, το έργο του Μαυρουδή έχει μία ανεπιτήδευτη υπόσταση και βάζει τον θεατή σταδιακά σε μία διαδικασία σκέψης. Ενώ υιοθετεί μία διανοητική προσέγγιση, ο καλλιτέχνης καταφέρνει να δημιουργήσει και μία ατμόσφαιρα, μία σωματική αίσθηση του χώρου ενώ ταυτόχρονα ενεργοποιεί την φαντασία, συνειρμούς και αισθήματα. Το έργο έχει την μορφή τεκμηρίου αφήνοντας τον θεατή να φανταστεί την αφήγηση.

Το μέσα και το έξω

Το έργο (όπως και άλλα του καλλιτέχνη) έχει επίσης μία πτυχή που εκτυλίσσεται στον δημόσιο χώρο και μία που φέρνει τον δημόσιο στον εσωτερικό, ιδιωτικό χώρο. Ευαισθητοποιεί έτσι τον θεατή στο να νοιώσει τον δημόσιο χώρο και την σχέση του με αυτόν ως άτομο και ως σύνολο. Συνδέει έτσι τις «μικρο-ιστορίες» με την έννοια του προσωπικού και το εφήμερο (τον χρόνο της μικρής διάρκειας όπως για παράδειγμα μέσα από μία δράση)  με θέματα που αφορούν όλους αλλά και με τον απώτερο χρόνο, το πώς διαμορφώνεται δηλαδή το τοπίο και ο δημόσιος χρόνος και προς το μέλλον.

Ανεβαίνοντας στον πρώτο όροφο, η ατμόσφαιρα παραλλάσει μέσα από το Ιslands Grow – Islands Fluctuate έργο-εγκατάσταση της Φωτεινής Παλπάνα που απλώνεται στην κεντρική αίθουσα, στο πάτωμα και τον τοίχο απέναντι από το άνοιγμα. Το έργο που σε αντίθεση με το έργο του Mαυρουδή, είναι πλούσιο σε υλικότητες, αποπνέει κάτι το οικείο μοιάζει όμως και απόμακρο.

Η καλλιτέχνης έχει δημιουργήσει αφαιρετικά επιτοίχια τοπία με την μορφή γεωμετρικών σχηματισμών που μοιάζουν με παραλλαγές ενός ισομετρικού πλέγματος-κάνναβου και που η Παλπάνα γαζώνει πάνω σε ένα παχύ ύφασμα. Τα σχήματα βασίζονται στην μορφολογία του εδάφους και στο ανάγλυφο τοπίο της Ίου όπως για παράδειγμα το συνιστούν οι ξερολιθιές. Στο δάπεδο, μία σειρά αφηρημένων όγκων παραπέμπουν σε γεωλογικούς σχηματισμούς και μοιάζουν με θραύσματα ή μικρογραφίες βράχων ή με πετρώματα.

Το τυχαίο

Το έργο πραγματεύεται την σχέση ανάμεσα στην μετατροπή της φύσης από τον ανθρώπινο παράγοντα αφενός και από τις φυσικές διεργασίες αφετέρου. Οι πτυχώσεις στους γεωλογικούς σχηματισμούς είναι το αποτύπωμα του χρόνου πάνω στην φύση. Κατά αντιστοιχία, οι πτυχώσεις που αποκτά το ύφασμα κατά την διαδικασία γαζώματος, η συμπεριφορά του ίδιου του υλικού και το στοιχείο του τυχαίου που προκύπτει κατά την διαδικασία αναπαριστούν την διαδικασία των μεταβολών, το απρόβλεπτο, το καινούριο που μπορεί να προκύψει μέσα από το τυχαίο.

Επιπλέον, το γάζωμα φυσικών σχηματισμών υποδηλώνει, ως ανθρώπινη, χειρωνακτική ενέργεια, και μία έμπρακτη προσπάθεια του ανθρώπου να ασκήσει έλεγχο στην φύση κατανοώντας ή επεμβαίνοντας σε αυτήν. Το τυχαίο είναι ίσως και η αδυναμία πλήρους κατανόησης. Τα σχέδια-κεντήματα πάνω σε ύφασμα είναι αποσπάσματα αυτής της ανοιχτής και εξελισσόμενης διαδικασίας, είναι επίσης μνημονικές, αφαιρετικές αναπαραστάσεις του τοπίου, ανθρώπινες προσπάθειες να συγκρατήσει κανείς το τοπίο καθώς αλλάζει.

Αν στο έργο του Μαυρουδή υπήρχε η χρονικότητα και ως στάσεις (η επιγραφή συμβάλλει στην αίσθηση αυτή κάποιων στιγμών μέσα σε μία διαδρομή), εδώ υπάρχει η αίσθηση της διαρκούς κίνησης. Κυρίως όμως υπάρχει μία παραβολή ενός ανθρώπινου χρόνου, του χρόνου της ανθρώπινης ζωής (η μικρο-ιστορία) με έναν χρόνο μεγαλύτερο, γεωλογικό, τον χρόνο της φύσης, τους φυσικούς, αργούς κύκλους του χρόνου που υπερβαίνουν τον άνθρωπο. Με μία έννοια, το έργο της Φωτεινής Παλπάνα μοιάζει σαν μία ωδή στην φύση (αυτό δεν είναι απαραίτητα πρόθεση της καλλιτέχνιδος), αναπαριστά την παντοδυναμία της και καθιστά την ανθρώπινη προσπάθεια να την κατανοήσει (το ισομετρικό πλέγμα χρησιμοποιείται για την ακριβή αποτύπωση ενός τρισδιάστατου αντικείμενου) ή να την μεταβάλλει μία παράλληλη διαδικασία που δείχνει τους περιορισμούς και την ευθραυστότητα του ανθρώπου. Με λεπτομέρεια και τεχνική που εμπλέκει τον χειρισμό του υλικού, το έργο ενεργοποιεί το παρατηρητικό βλέμμα, δημιουργεί εναλλαγές ματιέρας από το σκληρό στο μαλακό, περνάει από το απόσπασμα (κατακερματισμοί της φύσης) στο σύνολο και αντίστροφα, αποδίδει τον χώρο μέσα από την διαδικασία και το ανάγλυφο και αποπνέει έναν σεβασμό για το φυσικό τοπίο.

Δήμητρα Κονδυλάτου, Μεταφορά_Μεταφορέας, 2022, Βίντεο σε λούπα 08:38, έγχρωμο, στερεοφωνικός ήχος

Στην διπλανή αίθουσα το τρίπτυχο βίντεο μεταφορά, μεταφορέας της Δήμητρας Κονδυλάτου πραγματεύεται τις αλλαγές του φυσικού τοπίου μέσα από το πώς ένα αντικείμενο αλλάζει μορφή καθώς μεταφέρεται από άνθρωπο σε άνθρωπο σε μία διαδικασία ανταλλαγής, συναλλαγών, μεταφοράς ή αμοιβαίας προσφοράς που καταγράφει η κεντρική οθόνη της τρίπτυχης προβολής. Τα πρόσωπα δεν φαίνονται, η κάμερα εστιάζει μόνο στα χέρια, στην διαδικασία της μεταφοράς ενώ ταυτόχρονα την φυσική παρουσία φανερώνουν οι διάλογοι των ανθρώπων που ανταλλάσσουν αντικείμενα.

Κοινωνικοί δεσμοί και τόπος-τοπίο

Ένα βότσαλο από την γη της Ίου αλλάζει χέρια και ανταλλάσσεται με άλλα αντικείμενα. Το βότσαλο παίρνει διαφορετικές μορφές, γίνεται για παράδειγμα χρηστικό αντικείμενο και τουριστικό σουβενίρ, μία μετατροπή που σχολιάζει εμμέσως και την τουριστικοποίηση και αλλοίωση του τοπίου Το ενδιαφέρον είναι όμως ότι καταλήγει συμβολικά στην γη και μάλιστα στο κέντρο (ομφαλό) ενός γηπέδου. Παρότι η κατάληξη αυτή είναι αμφιλεγόμενη ως προς το τί τελικά υπερισχύει, ο άνθρωπος ή φύση, η εντύπωση που πιθανότατα θα αποκομίσει ο θεατής είναι ότι κίνηση αυτή συνδέει τον άνθρωπο με την φύση δείχνοντας ότι φύση και άνθρωπος δεν είναι δύο ξεχωριστές οντότητες αλλά το ένα μέρος του άλλου. Η «επιστροφή» την γη υπογραμμίζει το στοιχείο της καταγωγής.

Χαρακτηριστικό του έργου είναι ότι εστιάζει σε μία ανθρώπινη δραστηριότητα , στις ιστορίες που συνδέουν ανθρώπους και δημιουργούν συλλογικότητες. Οι συλλογικότητες αυτές, οι μικρο-ιστορίες μίας κοινότητας διαμορφώνουν σταδιακά το τοπίο αλλά χτίζονται και γύρω από αυτό.

Το κάθε έργο ευαισθητοποιεί τον θεατή ως προς το περιβάλλον, τον δημόσιο χώρο, την φύση και το πώς ανήκουμε σε αυτήν ή μας ανήκει, με μία διαφορετική γλώσσα και οπτική. Αυτή η αυτονομία του κάθε έργου δεν είναι ωστόσο εις βάρος της συνεκτικότητας της έκθεσης ίσως και λόγω του μικρού της μεγέθους. Ανεξάρτητα όμως από την ισχύ των ίδιων των έργων, το γεγονός της ίδιας της έκθεσης και το πλαίσιο στο οποίο γίνεται πρέπει να αποτιμηθεί και ως μία ενέργεια που ίσως υποδηλώνει ότι η σωστή ανάπτυξη, οι αλλαγές που δεν γίνονται βίαια και άμετρα χρειάζονται μία καλλιέργεια τόσο περιβαλλοντική όσο και πολιτιστική.

ΜΙΚΡΟ-ΙΣΤΟΡΙΕΣ Ενός Ευμετάβλητου Τοπίου, στο πρώην Κ.Δ.Α.Π στην Ίο, έως 13/9.

TAGS

Αλεξάνδρα Κοροξενίδη

Δείτε όλα τα άρθρα του συντάκτη