Αφιέρωμα στη σύνθετη, πρωτοποριακή και βαθιά ελληνική δημιουργία του καλλιτέχνη.

Η πρώτη αναδρομική έκθεση Έλληνα καλλιτέχνη στη νέα Εθνική Πινακοθήκη αφιερώνεται στον Κωνσταντίνο Παρθένη, τον Αλεξανδρινό ζωγράφο με το ιδιαίτερο προσωπικό, οραματικό ύφος. Ο ζωγράφος ταξίδεψε στη Βιέννη και το Παρίσι, για να γνωρίσει τα εικαστικά ρεύματα του μοντερνισμού, εγκαταστάθηκε στην Κέρκυρα και μετέπειτα στην Αθήνα, για να «μπολιάσει» τα καινοτόμα στοιχεία με αναφορές στην αρχαιότητα και τη βυζαντινή τέχνη, μεταλαμπαδεύοντας τις ρηξικέλευθες απόψεις του τόσο στην καλλιτεχνική έκφραση όσο και στη διδασκαλία της τέχνης.

Στην έκθεση έχουν συγκεντρωθεί 150 έργα από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης (η οποία είναι κάτοχος του μεγαλύτερου μέρους έργων, σχεδίων και τεκμηρίων του Παρθένη), μαζί με σημαντικά δάνεια από ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές. Κάποια από αυτά, μάλιστα, εκτίθενται για πρώτη φορά ή απέχουν για καιρό από τη δημόσια θέαση. Παράλληλα, σχέδια με διαφορετικές φάσεις δημιουργίας, φωτογραφίες οικογενειακές ή τεκμηριωτικές των τόπων που απεικόνισε ζωγραφικά, και άλλα αντικείμενα εργασίας, όπως το βαλιτσάκι με τα πινέλα, το καβαλέτο και το τετράδιο σημειώσεών του γραμμένο στα γαλλικά επιχειρούν να φωτίσουν ποικίλες –άλλοτε ευανάγνωστες κι άλλοτε καλυμμένες με μυστήριο– πτυχές ενός έργου που χαρακτηρίζεται από συνεχείς μεταμορφώσεις και βασίζεται στην αρχή ύπαρξης της τέχνης ως πνευματικής διεργασίας και ποίησης.

Η εκθεσιακή διαδρομή (με την επιμέλεια της Ζίνας Καλούδη) εκτυλίσσεται χρονολογικά και με θεματικές πυκνώσεις. Η επιλογή αυτή επιτρέπει να γίνουν ορατά τα βήματα, οι εναλλαγές στις αναζητήσεις και οι επιρροές του Παρθένη ανά περίοδο.

Το tondo (κυκλικό έργο τέχνης), Χριστός-Ανθρωπότης και η σύνθεση Άνω σχώμεν τας καρδίας (Θεία δίκη) καθρεφτίζουν τις επιδράσεις του συμβολισμού που δέχθηκε στη Βιέννη. Αντίστοιχα, δομικά στοιχεία του μεταϊμπρεσιονισμού, του φοβισμού και του κυβισμού, έτσι όπως τα γνώρισε στο ταξίδι του Παρίσι, φανερώνονται σε τοπία, μυθολογικές και αλληγορικές σκηνές, προσωπογραφίες, νεκρές φύσεις. νεωτεριστικά χαρακτηριστικά συγκεράζονται αρχικά, με την επιστροφή του στην Ελλάδα, με εγχώριες εικόνες και παραδόσεις, καθώς ο Παρθένης συμπλέει με ομότεχνούς του στην Ομάδας Τέχνη το 1917 και επικεντρώνει το ενδιαφέρον του στην τοπιογραφία, όπως σε νησιωτικές απεικονίσεις και του λιμανιού της Καλαμάτας.

Έργα μεταγενέστερα και εμβληματικά, όπως τα Αγαθά της Συγκοινωνίας ή η Αποθέωση του Αθανασίου Διάκου μαρτυρούν την εμφατικά συμβολιστική διάσταση της ζωγραφικής του, η οποία σταδιακά λαμβάνει ολοένα και περισσότερο λιτά, γεωμετρικά και σχηματοποιημένα –άλλοτε αιχμηρά και άλλοτε καμπυλόγραμμα– χαρακτηριστικά, αναζητώντας τρόπους ανάγνωσης μέσα από τη μουσικότητα και την πνευματική αλληγορία. Είναι η εποχή που ο καλλιτέχνης επιλέγει ακόμα την υποχώρηση του χρώματος στο έργο του, σε συνθέσεις που παραπέμπουν στην αναλυτική περίοδο του κυβισμού, αλλά και στην υπερβατικότητα της βυζαντινής τέχνης και της πλατωνικής σκέψης.

Στα χρόνια της ηθελημένης και εντεινόμενης αυτοεξορίας του στο σπίτι της Ροβέρτου Γκάλλι 40, απεικονίζει και το ατελιέ του επικεντρώνοντας στις νεκρές φύσεις του και σε όψεις από την Ακρόπολη. Σε αυτά τα καταληκτικά και για την έκθεση έργα, η υλική υπόσταση των πραγμάτων φθίνει ακόμα περισσότερο, ενώ η γεωμετρία των μορφών και η δύναμη της γραμμής επιβάλλονται.

Στο σύνολό της, η αναδρομή στο έργο του Παρθένη προσφέρει την εικόνα του ως κοσμοπολίτη νεωτεριστή και οραματιστή μιας ιδεατής και διαχρονικής Ελλάδας, ανοίγοντας τις δυνατότητες ερμηνείας του τόσο πρωτοποριακού όσο και εσωτερικού, πνευματικά υψηλού έργου του.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΘΕΝΗΣ, Η ΙΔΑΝΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΗΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΤΟΥ, ΕΘΝΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ ΕΩΣ 28/11

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο τεύχος 8 του The Art Newspaper Greece

TAGS

Χάρις Κανελλοπούλου

Δείτε όλα τα άρθρα του συντάκτη