Η έκθεση του Ivan Kliun αποτελεί μια ολοκληρωμένη παρουσίαση του έργου ενός από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της Ρωσικής Πρωτοπορίας, που εκπροσωπείται στη Συλλογή Κωστάκη με 383 έργα.  

Στη διάρκεια της ζωής του, ο Ivan Kliun δεν έλαβε καλλιτεχνική αναγνώριση. Αν και σήμερα θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς και ρηξικέλευθους καλλιτέχνες της Ρωσικής Πρωτοπορίας, ο Kliun, γιος ξυλουργού, με καταγωγή από την επαρχία, ασκούσε το επάγγελμα του λογιστή για να συντηρήσει τον εαυτό του και την οικογένειά του και ζωγράφιζε τα βράδια. Αυτή η δύσκολη καθημερινότητα πιθανόν δεν του άφηνε χρόνο για συναναστροφές με κριτικούς, ενώ και ο εσωστρεφής και συνετός χαρακτήρας του τού στέρησε τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Η έκθεση στο ΜΟΜus επιχειρεί να φέρει τη δουλειά του σε ένα ευρύτερο κοινό και να επικοινωνήσει την ακόρεστη δίψα του για την τέχνη.

Σε όλες τις φάσεις της ζωής του, ο Kliun προσέγγισε την τέχνη με απόλυτο τρόπο, αρχικά μέσα από τον μυστικισμό του συμβολισμού και, στη συνέχεια, μέσα από την ένταση του χρώματος, την καθαρότητα των μορφών και την ολότητα του φωτός. Τα έργα της πρώτης περιόδου είναι παραστατικά. Τα σχέδια, οι ακουαρέλες και τα λάδια που παρουσιάζονται στις πρώτες αίθουσες της έκθεσης καταδεικνύουν την τεχνική του αρτιότητα στη συμβολιστική αναπαράσταση που ο ίδιος ονόμαζε «νεο-ιμπρεσιονισμό». Τα θέματά του είναι τοπιογραφίες, αλλά και πορτρέτα. Ιδιαίτερη εντύπωση μου έκανε η Οικογένεια, μια σύνθεση με τις γονικές φιγούρες ζωγραφισμένες σε τόνους του σκούρου καφέ, ενώ τα παιδιά, ανάλαφρα ζωγραφισμένα, σε απαλά χρώματα. Το έντονο κοκκινoκεραμιδί υπόβαθρο θυμίζει τους φωβιστές και δημιουργεί μια συναισθηματικά φορτισμένη ατμόσφαιρα. Εξίσου φορτισμένο βρήκα το Πορτρέτο της γυναίκας του καλλιτέχνη, που παρουσιάζει τη φιλάσθενη γυναίκα του καλλιτέχνη στην πορεία προς τον θάνατο – η φιγούρα της σκυφτή και ολόγυρά της η φύση αχνά ζωγραφισμένη.

Ιβάν Κλιούν,Οικογένεια, 1911 © MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη

Με βάση τα γραπτά του ίδιου του Kliun, το 1908 είναι η χρονιά που εκείνος αισθάνεται ότι ωριμάζει ως ζωγράφος, με την έννοια ότι «εκλαμβάνει τα πάντα πιο σοβαρά και πιο διευρυμένα». Είναι 35 χρονών και θεωρεί πως ό,τι είχε κάνει μέχρι τότε αποτελεί απλή συσσώρευση μαθησιακής εμπειρίας. Το όραμά του, η καλλιτεχνική φιλοδοξία και η απόλυτη προσήλωση στην τέχνη αποκτούν νέα διάσταση για τον Kliun, όταν γνωρίζει τον Malevich. Από την πρώτη στιγμή της γνωριμίας τους έως το τέλος, θα τους ενώσουν βαθιά φιλία και αμοιβαία καλλιτεχνική εκτίμηση. Η στροφή του Kliun από την ακαδημαϊκή ζωγραφική στη μη-αντικειμενική δημιουργία περνάει από τον κυβισμό (την ανάγκη να δείξει διαφορετικές όψεις του αντικειμένου) και τον σουπρεματισμό (βάζοντας στο κέντρο των εικαστικών αναζητήσεων τα στοιχεία της τέχνης, με προεξέχουσα τη γεωμετρική απλή φόρμα, κυρίως τον κύκλο που θα αποτελέσει και το χαρακτηριστικό μοτίφ του έργου του). Η έκθεση παρουσιάζει πληθώρα σχεδίων και σπουδών αυτής της περιόδου, μιας περιόδου πειραματισμού και εξωστρέφειας που βρίσκει τον Kliun μέλος πολλών καλλιτεχνικών ομάδων.

Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα κινητά γλυπτά του. Πρόκειται για μια ενότητα χωρικών κατασκευών που παντρεύουν τις δυνατότητες της γλυπτικής με την έννοια του ρυθμού. Μολονότι ο Kliun δημιουργεί πρώτος τα ιπτάμενα γλυπτά (ο Alexander Calder εξέθεσε τα πρώτα του «mobiles» 15 χρόνια αργότερα), αυτή η πτυχή του κονστρουκτιβισμού του καλλιτέχνη δεν βρίσκει ιδιαίτερη αποδοχή και η περιπέτεια με τη γλυπτική λήγει το 1920. Την περίοδο εκείνη, ο Kliun διδάσκει το μάθημα του χρώματος στα Ανώτερα Καλλιτεχνικά και Τεχνικά Εκπαιδευτήρια. Τον ενδιαφέρει πώς το φως επιδρά στο χρώμα αλλά και στον τρόπο που βλέπουμε κάτι. Χρώμα και ρυθμός αποτελούν κομβικής σημασίας αναζητήσεις στη ζωγραφική του. Αυτό υπογραμμίζεται με τη διακριτική αρχιτεκτονική επέμβαση, περισσότερο εννοιολογική και λιγότερο δραματουργική.

Τη δεκαετία του ’30, το πολιτικό και καλλιτεχνικό καθεστώς στη Ρωσία έχει αλλάξει και ο Kliun βρίσκεται σε κοινωνική απομόνωση. Ο φίλος του, Malevich, πεθαίνει το 1935, ενώ οι Αρχές εξορίζουν τον αρχιτέκτονα γιο του, Γκεόργκι. Ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός βασιλεύει και ο ίδιος, σε άσχημη ψυχολογική και οικονομική κατάσταση, κάνει μια στροφή στην παραστατική ζωγραφική. Μελετά τους Γάλλους ζωγράφους της εποχής και ζωγραφίζει κυρίως βουκολικά τοπία από την περιοχή όπου γεννήθηκε. Και έτσι ο κύκλος του κλείνει.

Η επιμέλεια της έκθεσης, με πορεία αλλά όχι κατεύθυνση χρονολογική, ανοίγει έναν καινούργιο κύκλο ζωής για τον καλλιτέχνη και όσους θα ανακαλύψουν το έργο του.

Η έκθεση «Υπερβατικά Τοπία, Ιπτάμενα Γλυπτά, Φωτεινές Σφαίρες» στο ΜΟΜus-Μoυσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη, Θεσσαλονίκη διαρκεί έως τις 16 Ιανουαρίου 2022

Η κριτική δημοσιεύθηκε στο τεύχος 3 του The Art Newspaper Greece (Οκτώβριος – Νοέμβριος 2021)

TAGS

Βασίλης Ντούπας

Δείτε όλα τα άρθρα του συντάκτη