Naeem Mohaiemen, «Jole Dobe Na» («Those Who do Not Drown») Η Αλεξάνδρα Κοροξενίδη είδε την ταινία «Jole Dobe Na» του Naeem Mohaiemen και το ψηφιακό animation «Untold Initmacy of Digits» της Raqs Media Collective.
Μία μετέωρη συνθήκη ανάμεσα σε αυτό που υπήρξε, αυτό που θα μπορούσε να υπάρξει και που υπάρχει συλλαμβάνει η ταινία Jole Dobe Na (Those Who Do Not Drown) του νεϋορκέζου καλλιτέχνη με καταγωγή από το Μπαγκλαντές Naeem Mohaiemen στην έκθεση «Counting Days» στο χώρο Tavros. Στον ευρύχωρο εκθεσιακό χώρο και σε απόσταση από την προβολή σε μεγάλη οθόνη αυτής της λυρικό-επικής ταινίας βρίσκεται ένα διαφορετικής αισθητικής έργο, το ψηφιακό animation βίντεο Untold Initmacy of Digits ή UID (2011) της βασισμένης στο Δελχί Raqs Media Collective. Το έργο των Raqs Media Collective παίρνει ως αφετηρία το αποτύπωμα του χεριού ενός βεγγαλέζου αγρότη στα μέσα του 19ου αιώνα (το αποτύπωμα χρησίμευσε στην εφεύρεση του δαχτυλικού αποτυπώματος) για να σχολιάσει την βιοπολιτική και μηχανισμούς ελέγχου μέσα από το σώμα.
Αν και η ταινία ήταν ανάθεση της κολεκτίβας στον καλλιτέχνη στο πλαίσιο της Yokohama Triennale 2020 και παρότι το σενάριο της ταινίας αναφέρει σε κάποιο σημείο το θέμα που πραγματεύεται το animation (η αναφορά είναι στον Qazi Azizul Haque, συν-εφευρέτη της ταξινόμησης των δακτυλικών αποτυπωμάτων την περίοδο της βρετανικής κυριαρχίας της Ινδίας), τα δύο έργα παρουσιάζονται για πρώτη φορά μαζί. Αν και διαφέρουν μορφολογικά, τα έργα έχουν ως κοινό την αίσθηση ενός μετέωρου χρόνου και ενός αέναου παρόντος στον οποίο το παρελθόν, το τώρα και το δυνητικό καθώς επίσης την συνάντηση του προσωπικού (μέσα από τις αναφορές στο σώμα) και το πολιτικό (την εξουσία και τους μηχανισμούς ελέγχου). Με την συστέγασή τους, η έκθεση δείχνει δύο διαφορετικές αισθητικές προσεγγίσεις πάνω σε μία κοινή προβληματική. Στο επίκεντρό της είναι η έννοια της φροντίδας ως θεμέλιο της ζωής αλλά και ως οπτική της ζωής.
Στο Counting Days παρακολουθούμε τα στιγμιότυπα και τους λιτούς, μικρούς διαλόγους ενός ζευγαριού από την στιγμή που η γυναίκα διαγιγνώσκεται με μία σοβαρή ασθένεια ως τον θάνατό της. Πρόκειται για μία προσωπική ιστορία που εκτυλίσσεται με φόντο τα ερείπια του αποικιοκρατικής αρχιτεκτονικής νοσοκομείου Lohia της Καλκούτα και με εμβόλιμους διαλόγους που παραπέμπουν στην πολυτάραχη ιστορία διχοτομήσεων στην νεότερη ιστορία της περιοχής της Βεγγάλης. Τα ίχνη της ιστορίας εμφιλοχωρούν στο προσωπικό δράμα δημιουργώντας έτσι μια μετέωρη κατάσταση ανάμεσα στο μέσα και το έξω. Με την εικαστική του ματιά, τους άπλετους, μεγαλοπρεπείς και ερειπωμένους χώρους, την κίνηση της κάμερας και την πατίνα του χρόνου που προσδίδει με τα σέπια χρώματος πλάνα, ο καλλιτέχνης αναδεικνύει την προσωπική ιστορία ως μία ιστορία ψυχικής δύναμης που δρα ως μία μορφή αντίστασης και απελευθέρωσης από τα τραύματα της ιστορίας και της εξουσίας. Με αυτήν την έννοια η ταινία είναι και μία μορφή εναλλακτικής ιστορίας, μία ανάγνωση της ιστορίας που βλέπει την ιστορία και την πολιτική ως βίωμα και αναδεικνύει τον άνθρωπο και δυνατότητες του ως πρωταγωνιστή.
Στην ταινία του Mohaiemen η ιστορία εκτυλίσσεται ανάμεσα στην πραγματικότητα και την φαντασία. Θυμίζει μία ονειρική κατάσταση στην οποία ο χρόνος δεν είναι γραμμικός και όπου εκείνο που συνέβη με εκείνο που θα μπορούσε να συμβεί ή που θα επιθυμούσε κανείς να συμβεί χάνονται το ένα στο άλλο. Το «μέτρημα των ημερών» είναι επομένως αμφίσημο καθώς θα μπορούσε να είναι το μέτρημα προς τα πίσω και προς την ανάκτηση της ζωής που έχει χαθεί αλλά θα μπορούσε να είναι και η προσμονή για κάτι νέο ή, αντίθετα, ο χρόνος που απομένει ως τον θάνατο. Είναι επίσης ο χρόνος που μετριέται με γνώμονα την κοινωνική πραγματικότητα, ο χρόνος που επιβάλλεται αλλά και ο βιωμένος χρόνος, η αντίσταση σε κάθε είδους σύμβαση. Όλοι αυτοί οι χρόνοι συναντώνται και δημιουργούν μία μετέωρη αίσθηση. Ο άνδρας και η γυναίκα στην ταινία περιμένουν, αντιμετωπίζουν το δράμα τους με εγκαρτέρηση, αξιοπρέπεια και δύναμη. Ενώ κανείς έχει κανείς την αίσθηση ότι τόσο το μοιραίο όσο και πτυχές της κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας που ζουν τους ξεπερνούν, μία βαθιά στοργή, ο ψυχισμός, η γενναιότητα, η υπομονή και κυρίως η φροντίδα του ενός προς τον άλλο τελικά αναδεικνύονται ως μεγαλύτερη δύναμη. Το Jole Dobe Na που είναι ο τίτλος ενός βεγγαλέζικου λαϊκού τραγουδιού σημαίνει ότι «Εκείνοι που πεθαίνουν μέσα στην αγάπη, ποτέ δεν πνίγονται». Μία από τις πιο δυνατές πτυχές του έργου είναι ότι η αγάπη δεν εκφράζεται ποτέ με συναισθηματισμούς ούτε καν με σωματική επαφή παρά μόνο μέσα από τα βλέμματα και την άτρωτη από τον χρόνο αφοσίωση του ενός προς τον άλλο. Η παρουσία συνυπάρχει με την απουσία, η σωματικότητα με την πνευματικότητα, ο χρόνος ως βίωμα αλλά και ως επιθυμία, μνήμη, προσδοκία.
Raqs Media Collective, The Untold Intimacy of Digits (2011), TAVROS, 2021. Φωτογραφία: Στάθης Μαμαλάκης
Υπάρχει επίσης και στα δύο έργα μία αίσθηση μεγαλείου, μία υπνωτική δύναμη, μία ρυθμική επανάληψη, ένας χρόνος αγρόσυρτος, διαρκής, αδυσώπητος αλλά και ζωτικός, δημιουργικός. Το αποτύπωμα της παλάμης στο έργο των Raqs Media Collective αναφέρεται στην απρόσωπη καταμέτρηση και στην ταξινόμηση των ανθρώπων με βάσει αριθμητικά, προσωπικά δεδομένα, στον άνθρωπο ως ένας απρόσωπος αριθμός. Πάνω όμως από την στατική εικόνα του αποτυπώματος, υπάρχει ένα ψηφιακό αποτύπωμα μίας κινούμενης παλάμης. Η επαναλαμβανόμενη κίνηση των δαχτύλων που μοιάζουν σαν να μετρούν είναι κατά κάποιον τρόπο ένα ανθρώπινο στοιχείο, δίνει ζωή σε ένα άψυχο αποτύπωμα και είναι ενθύμηση του προσωπικού (η ανεξιστόρητη οικειότητα κατά το untold intimacy στον τίτλο του έργου) πίσω από το απρόσωπο.
Τόσο η βιντεο-προβολή όσο και η ταινία έχουν βέβαια πολλές αναγνώσεις. Το πολιτικό τους περιεχόμενο εκφράζεται μέσα από μία πραγμάτευση του χρόνου, της ιστορίας και του προσωπικού βιώματος. Τόσο τα έργα όσο και η έκθεση εμπεριέχουν αυτές τις διαφορετικές πτυχές. Τις παντρεύουν με τρόπο ποιητικό, καθόλου εξεζητημένα ή βαρύγδουπα αλλά μέσα από σιωπές, ίχνη, εκλεπτυσμένη εικαστική ματιά και μελετημένη παρουσίαση στο ίδιο τον εκθεσιακό χώρο.
Η έκθεση «Counting Days» στον χώρο Tavros διαρκεί έως τις 11 Δεκεμβρίου.
TAGS
