Μια εντυπωσιακή έκθεση που έχει ως αφορμή την ταινία «Νύχτα αγωνίας» και επεκτείνεται στο γλυπτικό και σχεδιαστικό έργο του Ισπανού σουρεαλιστή.
Σάββατο βράδυ στο ιστορικό κέντρο της Νάπολης, στην πολύβουη Via de Tribunali, με τις άπειρες τρατορίες και τα μπαρ (κάποια αυτοσχέδια σε πάγκους), με πλήθος τουρίστες να τριγυρίζουν στα γύρω στενά και με την φημισμένη ομάδα της πόλης να παίζει ζωντανά στις γιγαντοοθόνες των μαγαζιών. Την προσοχή μας όμως, τραβάει μέσα σε μια εσοχή του δρόμου ένα υπερμέγεθες κλαδί από το οποίο κρέμεται ένα λιωμένο μπρούτζινο ρολόι θυμίζοντας καταπληκτικά την «Εμμονή της μνήμης» του Σαλβαντόρ Νταλί σε γλυπτό. Και μας το θυμίζει γιατί είναι όντως Νταλί.
Κοιτάζουμε λίγο αριστερότερα και πάνω από την είσοδο μιας επιβλητικής παλιάς εκκλησίας διαβάζουμε: «Spellbound: Scenography of a Dream». Εδώ αρχίζουν να χτυπάνε διάφορα καμπανάκια (όχι της εκκλησίας, στα συρτάρια του μυαλού μας που θα έλεγε και ο καλλιτέχνης). Το πρώτο λέει πως «Spellbound» είναι ο ορίτζιναλ τίτλος της ταινίας του Άλφρεντ Χίτσκοκ «Νύχτα Αγωνίας». Το δεύτερο καμπανάκι λέει πως η σκηνή με τα «μάτια» (όπως την ανακάλεσα στη μνήμη μου σχηματικά και αυθόρμητα καθώς έχω χρόνια να δω το έργο) έχει την υπογραφή του Νταλί. Με το τρίτο καμπανάκι συνδυάστηκαν τα δύο προηγούμενα με αποτέλεσμα να δοθεί το σωστό μήνυμα. Πρόκειται προφανώς περί έκθεσης. Και σημαντικής έκθεσης. Αλλά, καταρχάς, τι ακριβώς είναι εδώ που είμαστε;
Λοιπόν, βρισκόμαστε έξω από την βασιλική της Santa Maria de Maggiore η οποία χτίστηκε γύρω στο 525 μ.Χ. και θεωρείται ο πρώτος ναός στην περιοχή της Νάπολης αφιερωμένος στην Παναγία. Η τωρινή του μορφή ανάγεται περίπου στον 17ο αιώνα και όπως καταλάβετε πλέον στεγάζει εικαστικά (και γενικότερα πολιτιστικά) δρώμενα.
Διαπιστώνουμε με έκπληξη πως παρά το προχωρημένο της ώρας (περασμένες 9) ο χώρος και η έκθεση είναι ανοιχτά. Μας το επιβεβαιώνει και η κοπέλα στην υποδοχή η οποία χαίρεται που βλέπει Έλληνες χαρίζοντας μας ένα απολύτως σωστό σε προφορά «καλησπέρα». Έκανε ένα Εράσμους (ψυχολογία) στην Αθήνα αλλά δεν πρόλαβε να χαρεί και πολύ την πόλη λόγω της πανδημίας. Μας δίνει μερικές οδηγίες (και τα εισιτήριά μας) και μας λέει ότι είμαστε τυχεροί γιατί αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει κανείς άλλος επισκέπτης στο χώρο της έκθεσης. Δεν θα μπορούσε να είναι καλύτερα.
© Mauro Ronga for The Dalí Universe
Για να ξεκινήσουμε παίρνουμε μια χρονική φόρα περίπου 77 χρόνων. Είμαστε στο 1945 και ο μετρ του σαπένς ετοιμάζει το «Spellbound», μια ταινία με τον Γκρέγκορι Πεκ και την Ίνγκριντ Μπέργκμαν. Το σενάριο λέει πως σε ένα ψυχιατρείο, όπου αναμένεται ο νέος διευθυντής, εμφανίζεται κάποιος που αναλαμβάνει τη θέση αλλά αποδεικνύεται ότι δεν είναι αυτός που λέει πως είναι αλλά και ο ίδιος δεν ξέρει ποιος είναι μιας και έχει αμνησία. Στο σημείο αυτό ξεκινούν τη λειτουργία τους τα ενδότερα του θρίλερ και εισέρχεται (για πρώτη μάλλον φορά στο κινηματογραφικό σύμπαν) και το θέμα της ψυχανάλυσης. Υπάρχει δε μια πολύ χαρακτηριστική σκηνή ονείρου η οποία έπρεπε να αποδοθεί όχι με φτηνά εφέ αλλά με κάποιον πιο πειστικό και ευφάνταστο τρόπο. Και εδώ μπαίνει στο κάδρο ο Ισπανός σουρεαλιστής.
Από τη σκηνή του ονείρου της “Νύχτας αγωνίας”
Οι ιστορικοί του κινηματογράφου δεν έχουν αποσαφηνίσει σε ποιον ακριβώς οφείλεται η κρούση στον Νταλί (στον διάσημο παραγωγό Ντέιβιντ Ο. Σέλζνικ ή στον Χίτσκοκ) αλλά είναι γεγονός πως ο σκηνοθέτης τον είχε σε μεγάλη εκτίμηση.
Ο Νταλί (ο οποίος δεν ήταν άσχετος από σινεμά – μην ξεχνάμε πως είχε κάνει τον «Ανδαλουσιανό Σκύλο» μαζί με τον Μπουνιουέλ το 1928) το βρήκε όλο αυτό πολύ ενδιαφέρον (ίσως και οικονομικά) και έφτιαξε ένα έργο 30 μέτρων που έντυσε τη συγκεκριμένη σκηνή, η οποία αρχικά λέγεται πως είχε 20λεπτη διάρκεια αλλά πετσοκόπηκε στο μοντάζ για άγνωστους λόγους. Οι κακές γλώσσες λένε πως ο Χίτσκοκ μάλλον δεν πολυήθελε να καπελώνεται το έργο του από το έργο άλλων – και η σκηνογραφία του Νταλί ομολογουμένως βγάζει μάτι (κυριολεκτικά κατά μια έννοια). Το ίδιο θέμα (λένε) προέκυψε και με την εξαιρετική μουσική του μεγάλου Μίκλος Ρόζα την οποία επίσης περιόρισε (πράγμα που δεν εμπόδισε τον συνθέτη να αποσπάσει το Όσκαρ Μουσικής).
© Mauro Ronga for The Dalí Universe
Παρ ’όλα αυτά, το πρώτο πράγμα που βλέπει κανείς στην έκθεση είναι ένα 3D video όπου οι δυο δημιουργοί σε υποδέχονται και σε προδιαθέτουν για αυτό που θα ακολουθήσει (οι ηθοποιοί Steffano Moffa και Gianni Palma υποδύονται τον Νταλί και τον Χίτσκοκ αντίστοιχα).
Ακολουθούν μια σειρά από γλυπτά και σχέδια αρκετά από τα οποία κάτι θυμίζουν, μιας και οι μορφές, οι ίδιες ή σε παραλλαγές, υπάρχουν σε διάσημα ζωγραφικά έργα του Νταλί.
Να πούμε εδώ ότι ουσιαστικά η έκθεση βασίζεται στη συλλογή του Beniamino Levi, Ιταλού εμπόρου τέχνης και συλλέκτη, ο οποίος συνεργάστηκε με τον Ισπανό καλλιτέχνη στη δεκαετία του ’60 και ο οποίος κατέχει έναν μεγάλο αριθμό από χάλκινα γλυπτά, έργα από γυαλί, σχέδια, κολάζ, εικονογραφημένα βιβλία, κάρτες ταρό Dalinian, αντικείμενα design και ανεκτίμητα σουρεαλιστικά έπιπλα. Θα λέγαμε ότι είναι ο απόλυτα ειδικός στα τρισδιάστατα έργα του Νταλί. Και επίσης να συμπληρώσουμε πως κάποια από αυτά τα δεκάδες κομμάτια που παρουσιάζονται δεν έχουν εκτεθεί ποτέ πριν στην Ιταλία.
Φυσικά, κεντρικό θέμα είναι το σκηνικό της «Νύχτας Αγωνίας» το οποίο δεσπόζει στην μεγάλη αίθουσα και για πρώτη φορά το βλέπουμε έγχρωμο (η ταινία ως γνωστόν είναι ασπρόμαυρη) και θαυμάζουμε το πώς ανταποκρίθηκε ο Νταλί στο ζητούμενο, που δεν ήταν άλλο από το να αναπαραστήσει το περιεχόμενο του ασυνείδητου. Σε μια οθόνη στη βάση του έργου μπορούμε να το δούμε όπως αποτυπώθηκε στην ταινία και στο όνειρο του Γκρέγκορι Πεκ.
© Mauro Ronga for The Dalí Universe
Η εμπειρία ολοκληρώνεται σε μια ειδική αίθουσα όπου γινόμαστε κι εμείς μέρος του σουρεαλιστικού κόσμου του Νταλί μέσα από ένα όργιο του προτζέκτορα, που διαχέει τις εικόνες (και φυσικά τα περίφημα «μάτια») σε ανακλώμενες επιφάνειες πολλαπλασιάζοντάς τις και κάνοντας μας να νομίζουμε πως βρισκόμαστε μέσα σε ένα καλειδοσκόπιο.
Βγαίνοντας από το κτίριο διαβάζουμε πως η Santa Maria de Maggiore έχει χτιστεί πάνω στα ερείπια ενός ελληνικού ναού της Αρτέμιδος. Λίγο αργότερα σκαλίζοντας το διαδίκτυο για να φρεσκάρω τις πληροφορίες μου για την ταινία διαπιστώνω πως (σύμφωνα με μαρτυρίες) μια κομμένη σκηνή του ονείρου απεικονίζει την Ίνγκριντ Μπέργκμαν να μεταμορφώνεται σε θεά Άρτεμη. Να, αυτές τις συμπτώσεις δεν μπορώ…
Η έκθεση που οργανώνεται από το ίδρυμα Dali Universe του Beniamino Levi θα λειτουργεί μέχρι τις 30 Σεπτεμβρίου. Μετά τη Νάπολη, θα ταξιδέψει στη Σεούλ και από εκεί στη Νέα Υόρκη.
TAGS
