© Shutterstock Η Αθήνα προετοιμάζει μια συνάντηση μεταξύ της Λίνας Μενδώνη και του Λόρδου Πάρκινσον για τα γλυπτά του Παρθενώνα, όπως ζήτησε η UNESCO, στο Ηνωμένο Βασίλειο γκρινιάζουν για πολλά.
Κινείται το θέμα των Γλυπτών του Παρθενώνα στη Μεγάλη Βρετανία, κινείται όμως και στην Ελλάδα, όσο και αν εδώ δεν «φωνάζουμε». Και δεν φωνάζουμε, επειδή είμαστε σοβαροί, υπεύθυνοι και μεθοδικοί. Τώρα, ετοιμάζουμε τις συνομιλίες με το Ηνωμένο Βασίλειο σε επίπεδο υπουργών, όπως ζήτησε η UNESCO, δουλεύοντας πάντοτε σιωπηλά αλλά και σκληρά.
Πότε θα γίνουν οι συνομιλίες μεταξύ της Ελληνίδας υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνας Μενδώνη και του Βρετανού υφυπουργού Πολιτισμού Λόρδου Πάρκινσον; Δεν γνωρίζουμε ακόμα, πάντως θα διεξαχθούν μέσα στις επόμενες εβδομάδες. Παρότι η άλλη πλευρά θέλει να υποβαθμίσει το θέμα και έχει ορίσει υφυπουργό αντί υπουργού, η Ελλάδα δεν δείχνει να πτοείται.
Αλλωστε, τη συνάντηση απαιτεί η UNESCO, στο πλαίσιο της οποίας κάνουμε όλες τις κινήσεις μας. Συγκεκριμένα, τον περασμένο Σεπτέμβριο, κατά τη συνάντηση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Προώθηση της Επιστροφής Πολιτιστικών Αγαθών στις Χώρες Προέλευσης ή της Αποκατάστασής της σε περίπτωση Παράνομης Οικειοποίησης (ICPRCP) πετύχαμε ύστερα από σκληρή δουλειά την έκδοση απόφασης με την οποία ζητούνται (επιβάλλονται θα λέγαμε σε μη διπλωματική γλώσσα) συναντήσεις ανάμεσα στις κυβερνήσεις των δύο μερών.
Η Μεγάλη Βρετανία δυσαρεστήθηκε βαθιά, παρότι η απόφαση ελήφθη ομόφωνα και προσπάθησε να την ακυρώσει την επόμενη συνάντηση, φέτος τον Μάιο. Δεν το κατάφερε. Λίγο πριν, απλώς για να τηρήσει τα προσχήματα, ανακοίνωσε πως εστάλη πρόσκληση στην Λίνα Μενδώνη για τη συνάντηση. Θεωρούσε πως θα φανεί ότι ενεργεί καλή τη πίστει. Ούτε αυτό κατάφερε…
Ενώ, λοιπόν, προετοιμάζεται η συνάντηση, με την οποία θα ανοίξει το θέμα των διακυβερνητικών επαφών, στη Μεγάλη Βρετανία υπάρχει μεγάλη γκρίνια σχετικά με την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα. Κριτική στον Τζόνσον για νεανικές του θέσεις, δηλώσεις διευθυντών μουσείων ότι ο νόμος που απαγορεύει επιστροφή πολιτιστικών αγαθών σε άλλα ιδρύματα ή χώρες πρέπει να αλλάξει κ.α.
Κριτική στον Μπόρις Τζόνσον
Προφανώς και δεν απασχολεί ιδιαίτερα τον Βρετανό πρωθυπουργό η κριτική που δέχθηκε χθες από την εφημερίδα The Telegraph για τη στάση του ως προς την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα. Ο Τζόνσον δεν έκανε κάποιο σχόλιο για το άρθρο που δημοσιεύθηκε και τον ψέγει επειδή ως φοιτητής είχε άλλη θέση και ως πρωθυπουργός την έχει αλλάξει. Και δεν είχε λόγο να κάνει. Αυτή τη στιγμή έχει θεσμικό ρόλο και πρέπει να τηρεί τους νόμους. Δεν θα απολογηθεί για κάτι που πίστευε δεκαετίες πριν, όταν ήταν, απλώς, πρόεδρος της Oxford Union.
Το προειδοποιητικό καμπανάκι χτύπησε, όμως, από αλλού. Ο διευθυντής του Μουσείου Victoria and Albert (V&A) στο Λονδίνο, Tristram Hunt, είπε ότι η νομοθεσία που χρονολογείται από το 1983 που εμποδίζει τα εθνικά μουσεία του Ηνωμένου Βασιλείου να επιστρέφουν έργα, θα πρέπει να επαναξιολογηθεί. Τα σχόλιά του έγιναν στο πρόγραμμα BBC Radio 4 Today και σχετίζονταν με την ανακοίνωση επιστροφής στην Τουρκία ενός μαρμάρινου μικρού κεφαλιού το θεού Ερωτα.
V&A Museum © Shutterstock
Το μουσείο «Βικτωρίας και Αλβέρτου»
Δεν είναι η πρώτη φορά που διευθυντής του συγκεκριμένου μουσείου ζητά ακύρωση του νόμου για την Εθνική Κληρονομιά. Και προκάτοχος του Hunt είχε πει στον 20ό αιώνα, πως βέβαια, άλλο τα μάρμαρα του Παρθενώνα και άλλο αυτό το κεφαλάκι που ανήκει σε σαρκοφάγο η οποία εκτίθεται στο Μουσείο Κωνσταντινούπολης.
Η σαρκοφάγος είναι της ρωμαϊκής εποχής, (3ος αι. μ.Χ., δηλαδή ύστερη αρχαιότητα) και το κεφαλάκι είχε αποκοπεί το 1882 οπότε και ο Τσαρλς Ουίλσον, ο Βρετανός στρατιωτικός γενικός πρόξενος στην Ανατολία, ανακάλυψε μια εξαιρετικά περίτεχνη ρωμαϊκή σαρκοφάγο στην επαρχία Καραμάν, στην κεντρική Τουρκία. Αποδείχθηκε ότι ήταν μία από τις μεγαλύτερες και ωραιότερες του αρχαίου κόσμου.
Ο Wilson ήλπιζε να στείλει τη σαρκοφάγο στο Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά στο μεταξύ την έθαψε ξανά. Ωστόσο, πήρε το κεφάλι ενός παιδιού, που αντιπροσωπεύει τον Έρωτα (τον Έλληνα θεό της αγάπης), το οποίο φαίνεται να έχει αποκολληθεί από το σώμα του σε μια από τις σκηνές της σαρκοφάγου. Ο Wilson δεν κατάφερε ποτέ να στείλει την θαμμένη σαρκοφάγο, η οποία ανακαλύφθηκε ξανά το 1898 και στη συνέχεια μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη.
Το 1883 ο Wilson είχε δανείσει το κεφάλι του Eros στο V&A (τότε γνωστό ως South Kensington Museum), γράφοντας ότι «Προσπαθώ να εξασφαλίσω [ολόκληρη] τη σαρκοφάγο για την Αγγλία και θα εύχομαι τελικά το κεφάλι να πάει σε όποιον ασφαλίσει τη σαρκοφάγο..» Η κόρη του μετέτρεψε το δάνειο σε δώρο το 1933.
Ένα χρόνο αργότερα το V&A σκέφτηκε να επιστρέψει το κεφάλι στην Τουρκία, με αντάλλαγμα ένα βυζαντινό μαρμάρινο γλυπτό. Αλλά ο τότε διευθυντής του V&A, Eric Maclagan, παραδέχτηκε ότι αυτό μπορεί να «αυξήσει τη δυσκολία των πιθανών επιπτώσεων, ιδιαίτερα όσον αφορά τα γλυπτά του Παρθενώνα [στο Βρετανικό Μουσείο], αλλά νομίζω ότι θα μπορούσαμε να δικαιολογηθούμε επισημαίνοντας ότι αυτό είναι ένα ζήτημα ενός μόνο κεφαλιού που λείπει από ένα μεγάλο μνημείο, πολύ μεγαλύτερης αξίας αν προστεθεί παρά αν εκτεθεί μόνο του».
Αν και η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου συμφώνησε το 1934 να επιτρέψει στο V&A να επιστρέψει το κεφάλι, στο τέλος το μουσείο έδωσε απλώς ένα γύψινο αντίγραφο. Τουλάχιστον από τα τέλη του 20ου αιώνα, το αρχικό κεφάλι ήταν αποθηκευμένο στο Λονδίνο.
Το 2005, όταν η The Art Newspaper ανέφερε ότι η κυβέρνηση της Τουρκίας διεκδικούσε το κεφάλι, ο επιμελητής του V&A, Paul Williamson, είπε ότι το μουσείο του ήταν «πρόθυμο να στείλει το κεφάλι πίσω στην Τουρκία με μακροπρόθεσμο δάνειο, αλλά δεν έχει ακόμη επιτευχθεί συμφωνία για τις συνθήκες”. Οι διαπραγματεύσεις ξεκίνησαν για άλλη μια φορά το 2010.
Δώδεκα χρόνια αργότερα έχει επιτευχθεί ο στόχος. Αν και η V&A και το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού της Τουρκίας περιγράφουν τη συμφωνία ως «πολιτιστική συνεργασία», στην πραγματικότητα πρόκειται για δάνειο. Η αρχική περίοδος είναι έξι ετών, η οποία είναι πιθανό να ανανεώνεται περιοδικά. Με την υπογραφή της Τουρκίας στη συμφωνία δανείου, αναγνωρίζει πλέον τη νόμιμη ιδιοκτησία της V&A.
Βρετανικό Μουσείο © Shutterstock
Ο νόμος του 1983
Σύμφωνα με τον Νόμο Εθνικής Κληρονομιάς του 1983, οι διαχειριστές ορισμένων εθνικών μουσείων στο Ηνωμένο Βασίλειο, συμπεριλαμβανομένου του Tate και του V&A, απαγορεύεται ρητά να στείλουν σε τρίτους αντικείμενα που αποτελούν ιδιοκτησία του εν λόγω μουσείου, εκτός εάν είναι διπλότυπα ή έχουν υποστεί ανεπανόρθωτη ζημιά.
«Είναι ένα δύσκολο σημείο. Δεν έχω τη σαφή και ξεκάθαρη λύση σε αυτό», είπε ο Χαντ. «[Αλλά] 40 χρόνια μετά, αυτό το νομοσχέδιο εξακολουθεί να παίζει τον ρόλο του; Υπάρχουν και άλλα ζητήματα που συνδέονται με αυτό – τα μουσεία έχουν πολύ μεγάλο υλικό τώρα… μερικά από τα οποία θα πρέπει να διατεθούν και δεν έχουμε την ελευθερία να το κάνουμε». Πρόσθεσε ότι υπάρχει ένα «πινγκ-πονγκ μεταξύ των κυβερνήσεων και των μουσείων που νομίζω ότι όλοι βρίσκουν ελαφρώς μη ικανοποιητικό αυτή τη στιγμή».
Ο Χαντ σκοπεύει να ξεκινήσει μια «συζήτηση» σχετικά με την πράξη τον επόμενο χρόνο, προτείνοντας στον συντηρητικό πρώην υπουργό Πολιτισμού, Εντ Βαιζέι, να ηγηθεί της συζήτησης. Αναφέρθηκε επίσης στην ιστορική συμφωνία που υπογράφηκε την περασμένη εβδομάδα στο Βερολίνο, η οποία περιλαμβάνει τη μεταβίβαση της ιδιοκτησίας περισσότερων από 1.100 αντικειμένων από γερμανικές συλλογές στη Νιγηρία. «Είναι μια καλή στιγμή», είπε. (Πρόκειται για τα Χάλκινα του Μπενίν, τα οποία είναι διασπαρμένα σε συλλογές πολλών μουσείων ανά τον κόσμο)
Ο Alex Herman, διευθυντής του Ινστιτούτου Τέχνης και Δικαίου στο Λονδίνο, λέει: «Νομίζω ότι δείχνει μεγάλη πρωτοβουλία από την πλευρά του Hunt. Αυτή είναι μια κουβέντα που πρέπει να γίνει για τους λόγους που αναφέρει. Η ανάγκη ενισχύεται μετά την πανδημία όπου τα εθνικά μουσεία πρέπει να επανεφεύρουν τον εαυτό τους, κάτι που είναι δύσκολο να γίνει με ορισμένους από τους απαρχαιωμένους περιορισμούς στην υφιστάμενη νομοθεσία».
Υπενθυμίζουμε ότι για το Βρετανικό Μουσείο ισχύει ανάλογος νόμος του 1963. Ο νόμος είχε ψηφισθεί όταν οι Βρετανοί ανακάλυψαν πως δεν τους προστατεύει η νομοθετική πράξη αγοράς των Γλυπτών του Παρθενώνα που έγινε το 1816.
Μπορεί ο Μπόρις Τζόνσον να είχε πει άλλα στη Μελίνα Μερκούρη κατά την αλληλογραφία της για να μιλήσει εκείνη στην Oxford Union, ωστόσο σήμερα δεν μπορεί να τον πιέσει κανείς. Μόνο οι συνθήκες θα τον πιέσουν. Η καλή δουλειά που κάνουμε στην UNESCO μαζί με την κοινή γνώμη της Βρετανίας (σε ποσοστό άνω του 60% υπέρ του ελληνικού αιτήματος) και μια νέα στρατηγική στα μουσεία, ίσως να οδηγήσουν σε αλλαγές.
Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να συνεχίσουμε τον αγώνα. Εξαρχής γνωρίζαμε πως τίποτα δεν θα είναι εύκολο
TAGS
