Πόσα μυστικά κρύβει στον κόρφο της η αρχαιότητα; Πότε και σε ποιόν αποφασίζει να τα φανερώσει; Και τι απογίνονται, όταν ξαναπάρουν μορφή στον κόσμο των ανθρώπων;
«Είκοσι δύο χρόνια πριν οι αρχαίοι θεοί ακούμπησαν στα χέρια μας μία από τις σημαντικότερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις όλων των εποχών στο Άργος. Λίθινες κιβωτοί της μνήμης γεμάτες από χάλκινες σελίδες της ιστορίας αυτής της πολύπαθης πόλης άνοιξαν μπροστά στα μάτια μας και άφησαν τον αρχαίο κόσμο να μιλήσει» σημειώνουν η επίτιμη διευθύντρια ΥΠΠΟΑ Ελση Σπαθάρη και η έφορος αρχαιοτήτων Αργολίδας Αλκηστις Παπαδημητρίου σε ένα κείμενό τους για ένα πολύ ενδιαφέρον εύρημα.
Πρόκειται για τους Χάλκινους ενεπίγραφους πίνακες από το Αργος, που θα παρουσιαστούν για πρώτη φορά στο κοινό. Την περιοδική έκθεση με τίτλο “Οι χάλκινοι ενεπίγραφοι πίνακες του Άργους – Το οικονομικό αρχείο της πόλης τον Άργους στο α΄μισό τον 4ου αι. π.Χ”. θα εγκαινιάσει η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη, την Τετάρτη 29 Ιουνίου , ώρα 20.00 στο κτήριο του Επιγραφικού Μουσείου, Τοσίτσα 1 στην Αθήνα. Εκεί θα μπορούμε να τη δούμε μέχρι τον Ιανουάριο του 23.
«Με αγωνία, ευθύνη και γνώση καταφέραμε να ανασύρουμε ακέραια τα ευπαθή ευρήματα από τις υγρές τους κρύπτες» σημειώνουν η Ελση Σπαθάρη και η Αλκηστις Παπαδημητρίου. «Με σεβασμό και δέος απέναντι στη μοναδικότητά τους εμπιστευτήκαμε το βαρύ φορτίο της μελέτης τους στον εξέχοντα ειδικό, τον Έλληνα επιγραφολόγο Χαράλαμπο Κριτζά. Με επιμονή, υπομονή και ατέρμονα εργασία ο υπέροχα διακριτικός αυτός επιστήμων αποκρυπτογράφησε τα χτυπημένα στα χαλκώματα μυστικά και είχε την ευτυχία να είναι ο πρώτος που πήρε απάντηση σε επιστημονικά ερωτήματα πολλών ετών.»
Οι χάλκινες δέλτοι μεταφέρθηκαν αμέσως μετά την ανεύρεσή τους στο Επιγραφικό Μουσείο. Με την έκθεση, ολοκληρώνεται ένας κύκλος που περικλείει τις προσπάθειες των δημόσιων λειτουργών για τη σωτηρία και τη μελέτη των μοναδικών αυτών πρωτότυπων αρχαίων γραπτών πηγών αλλά και την γνωστοποίηση της ιστορικής τους αλήθειας.
Η ιστορία της πόλης του Άργους, όπως αυτή ξαναγράφεται στις δωρικές χαράξεις των χάλκινων δέλτων αποτελεί μία ωδή στους δημοκρατικούς θεσμούς και ιδιαίτερα στη διαφανή διαχείριση του δημοσίου χρήματος.
Στην πλατεία του Σταροπάζαρου
«Η τύχη – μερικές φορές – μας χαρίζει απρόσμενα δώρα» σχολιάζει ο Χαράλαμπος Β. Κριτζάς, Επίτιμος Διευθυντής του Επιγραφικού Μουσείου και τέως Επιμελητής Αρχαιοτήτων Αργολίδος. «Κανείς από τους αρχαιολόγους, που χρόνια τώρα ανασκάπτουν τα πλούσια χώματα του Άργους, δεν μπορούσε να φανταστεί ότι στο μικρό οικόπεδο του κ. Ευάγγελου Σμυρναίου, στην οδό Κορίνθου 48, στην πλατεία του Σταροπάζαρου, κρυβόταν ένας πραγματικός επιστημονικός θησαυρός. Μέχρι τώρα η περιοχή είχε δώσει κυρίως τάφους και όλοι πίστευαν ότι βρισκόταν εκτός των αρχαίων τειχών. «Γι’ αυτό και η έκπληξη της ανασκαφέως δρος Άλκηστης Παπαδημητρίου και των συνεργατών της – της Δ’ Εφορείας Αρχαιοτήτων – ήταν μεγάλη, όταν στις 3-10-2000 σηκώνοντας τις βαρύτατες καλυπτήριες πλάκες των θεωρούμενων τάφων βρήκαν, αντί για οστά και κτερίσματα, χάλκινους ενεπίγραφους πίνακες. Ένα ολόκληρο πολύτιμο αρχείο, που κυριολεκτικά φυλαγμένο για 25 περίπου αιώνες μέσα στην κιβωτό του χρόνου, έφερε μπροστά στα σαστισμένα αυτιά και μάτια μας τη φωνή και τη γραφή των αρχαίων Αργείων.»
Συνοψίζοντας τα ανασκαφικά δεδομένα, μπορούμε να πούμε ότι σε ένα χώρο, που στα γεωμετρικά χρόνια χρησίμευε ως νεκροταφείο, άρχισε πιθανώς τον 5ο π.Χ. αιώνα να υπάρχει μια λατρευτική δραστηριότητα. Λόγω του περιορισμένου χώρου η ανασκαφή δεν μπόρεσε να επεκταθεί. Βρέθηκε πάντως ένα σχετικά πρόχειρης κατασκευής δωμάτιο, στο δυτικό άκρο του οποίου παρατηρήθηκε είδος μεταλλουργικής δραστηριότητας. Κάτω από το δάπεδο του δωματίου και σχεδόν σε αξονική διάταξη βρέθηκαν λίθινες θήκες, πήλινα αγγεία και ένας μεγάλος χάλκινος λέβητας. Τα περισσότερα ήταν καλυμμένα με ογκώδεις λίθινες πλάκες, βάρους άνω του ενός τόνου. Όσες από τις θήκες ή τα αγγεία δεν είχαν συληθεί ήδη στην αρχαιότητα, περιείχαν χαλκούς πίνακες διαφόρων σχημάτων.
«Κρίνοντας από το περιεχόμενο των κειμένων, μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι βρέθηκε το επίσημο οικονομικό αρχείο της πόλεως και κατά συνέπεια ο συγκεκριμένος χώρος φαίνεται να αποτελούσε παράρτημα κάποιου ιερού, που βρισκόταν φυσικά εντός των τειχών» σύμφωνα με τον κ. Κριτζά.
Σπάνιο εύρημα
Ανάλογα οικονομικά αρχεία σε χαλκούς πίνακες έχουν βρεθεί ελάχιστα, με πιο γνωστό παράδειγμα τους 39 πίνακες που φυλάσσονταν σε θαμμένη λίθινη θήκη στο ιερό του Ολυμπίου Διός στους Λοκρούς της Κάτω Ιταλίας. Πρόσφατα βρέθηκαν 3 αμφίγραφοι πίνακες σε κτιστή υπόγεια θήκη στη Θήβα της Βοιωτίας. Αλλά και στο ίδιο το Άργος, στο οικόπεδο Καπετάνου, σε κάποια πάροδο της οδού Ηρακλέους, είχαν βρεθεί προ ετών 3 πίνακες όμοιου περιεχομένου με τους τωρινούς. Είχαν διπλωθεί ή κοπεί, προκειμένου να ξαναχρησιμοποιηθούν ως μέταλλο στα ελληνιστικά χρόνια. Το μέταλλο ήταν πάντα πολύτιμο υλικό και ήταν συχνή η αναχύτευση σκευών και αναθημάτων. Άλλωστε, πολλοί από τους πίνακες ήταν παλίμψηστοι, δηλαδή είχαν σφυρηλατηθεί και γραφεί για δεύτερη φορά.
«Καθώς αποκαλύπτονται σταδιακά τα περίτεχνα σύμβολα των γραμμάτων, νομίζεις ότι αντηχεί η φωνή των αρχαίων από το βάθος του χρόνου» υπογραμμίζει ο μελετητής. «Πρόκειται για μια συγκλονιστική εμπειρία, που αποζημιώνει για όλο το μόχθο και την ένταση της αποκρυπτογράφησης και της μεταγραφής. Μέχρι σήμερα έχουν καθαριστεί και διαβαστεί περίπου 100 από τα κείμενα, που ίσως φθάσουν τελικά τα 150.
Τα κείμενα είναι συνταγμένα στη δωρική διάλεκτο του Άργους του πρώιμου 4ου αιώνα π.Χ., που διαφέρει αρκετά από την αντίστοιχη αττική. Πάρα πολλές λέξεις ήταν μέχρι τώρα εντελώς αμάρτυρες και προστέθηκαν ήδη στο θησαυρό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, της πλουσιότερης του κόσμου.»
Τα κείμενα, σχεδόν στο σύνολό τους, είναι οικονομικού – λογιστικού χαρακτήρα. Πρόκειται για απολογισμούς διαφόρων σωμάτων αρχόντων και θρησκευτικών αξιωματούχων, οι οποίοι διαχειρίσθηκαν τα ιερά και δημόσια χρήματα. Ο τελευταίος όρος δεν πρέπει να εκπλήσσει. Στις περισσότερες αρχαίες πόλεις, τα κεντρικά ιερά έπαιζαν το ρόλο τράπεζας και δημόσιου θησαυροφυλακίου. Αρκεί να θυμηθούμε τα χρήματα της Αθηναϊκής Συμμαχίας, που φυλάσσονταν αρχικά στο Ιερό του Απόλλωνος στη Δήλο και αργότερα στον Παρθενώνα. Η πόλη αντλούσε από εκεί άφθονα χρήματα για τακτικές ή έκτακτες (ιδίως πολεμικές) ανάγκες, αλλά όφειλε κάποτε να τα επιστρέψει, είτε υπό μορφή μετρητών είτε με τη μορφή αναθημάτων ή και με την ανέγερση κτιρίων θρησκευτικού χαρακτήρα στα ιερά.
Το ιερόν χρήμα
Τα ιερά πάλι φρόντιζαν να αξιοποιούν τα χρήματα που κατείχαν, δανείζοντάς τα με τόκο ή μετατρέποντας παλιά νομίσματα και αναθήματα από πολύτιμα μέταλλα σε τάλαντα χρυσού και αργύρου, όπως οι σημερινές ράβδοι, δημιουργώντας έτσι αποθέματα ασφαλείας για την πόλη. Τα κείμενά μας τα αποκαλούν χρυσίον ή αργύριον αFεργόν (=αργόν, ακατέργαστο).
Στην περίπτωση του Άργους, η παλιά σεβάσμια πολιούχος ήταν η Παλλάς Αθηνά, μια πολεμική θεότητα, το κύριο ιερό της οποίας βρισκόταν στην κορυφή της Ακρόπολης της Λάρισας, όπου λατρευόταν με την επίκληση Πολιάς. Είναι, όμως, φιλολογικά και επιγραφικά μαρτυρημένη η ύπαρξη ιερού της Παλλάδος Αθηνάς στην κάτω πόλη. Τα κείμενα των πινάκων αποτελούν απολογισμούς διαχείρισης των χρημάτων που ήταν κατατεθειμένα στο «θησαυρό» της, δηλαδή στα θησαυροφυλάκια του ιερού της. Αξιοσημείωτο είναι ότι και τα χρήματα της Ήρας, της μεγάλης θεάς που αντικατέστησε την Παλλάδα ως πολιούχος του Άργους από τον 5ο π.Χ. αιώνα, κατετίθεντο στα ίδια θησαυροφυλάκια, ίσως γιατί το Ηραίο, ευρισκόμενο 8 χιλιόμετρα έξω από το Άργος, δεν παρείχε ασφάλεια την ταραγμένη αυτή εποχή.
Οι ίδιοι οι πέτροι και τα αγγεία, τα θαμμένα στη γη και καλυμμένα με τις βαρύτατες πέτρες, αποτελούσαν τους «θησαυρούς», δηλαδή ένα είδος πρωτόγονων θησαυροφυλακίων. Μέσα εκεί εξασφαλίζονταν τα χρήματα, είτε σε μορφή νομισμάτων, είτε σε μορφή πολύτιμων μετάλλων. Αυτό επιβεβαιώθηκε τόσο από αναφορές μέσα στα ίδια τα κείμενα, όσο κυρίως από την ανεύρεση ενός μικρού χρυσού σύρματος και αρκετών μικροσκοπικών, σχεδόν αόρατων με γυμνό μάτι, ψηγμάτων χρυσού (χρυσόσκονης), που ξέφυγε και συσσωματώθηκε στην οξείδωση του χαλκών πινάκων.
Όταν έκαναν καταθέσεις ή αναλήψεις χρημάτων, έβαζαν μέσα στις θήκες ή τα αγγεία, ως υποκατάστατα ή αποδείξεις, τους χάλκινους πίνακες. Επειδή αποτελούσαν παραστατικά αξιών και δεν έπρεπε να αλλοιωθούν, τα έγραφαν σε χαλκό, που δεν σάπιζε μέσα στη γη, κι επιπλέον με έκκρουστα γράμματα, που δεν ήταν εύκολο να παραχαραχθούν. Ας θυμηθούμε ότι και σήμερα εκτυπώνουν διάφορους αριθμούς και ποσά σε διαβατήρια, τιμολόγια και γραμμάτια με διάτρητα στοιχεία! Ορισμένοι πίνακες με ομοειδές περιεχόμενο είχαν τρυπούλες και βρέθηκαν περασμένοι σε κρίκο ως ορμαθοί.
Το Άργος ως «λιμάνι» αιώνιας επιστροφής και το νέο αρχαιολογικό του μουσείο που θα ανοίξει τις πύλες του σύντομα έχουν ήδη ετοιμαστεί για την υποδοχή των δέλτων της ιστορίας τους.
TAGS
