Τα κλεμμένα από την Ελλάδα αρχαία είναι πολλά και παρουσιάζονται σε διάφορα μουσεία ανά τον κόσμο. Κάποια, ωστόσο, όπως η συγκεκριμένη Κόρη, έχουν σκανδαλώδη ιστορία αρπαγής.
Δεν άρπαξε μόνο ο Έλγιν μια Καρυάτιδα. Εκείνος έκλεψε, μεν, μία από τις έξι Καρυάτιδες του Ερεχθείου, αλλά ο Έντουαρντ Κλαρκ, είχε προλάβει να αρπάξει την Καρυάτιδα της Ελευσίνας. Τώρα, με έγκριση του Δημοτικού Συμβουλίου της πόλης, προχωρά η υποβολή αιτήματος επαναπατρισμού της δεύτερης, ενός αγάλματος- πορτραίτου που φιλοξενείται στο Μουσείο Fitwilliam του Cambridge.
Το ζήτημα τέθηκε προ μηνών σε διαβούλευση μεταξύ Δήμου Ελευσίνας και 2023 Ελευσίς – Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, με αποτέλεσμα να κλιμακωθεί το αίτημα και τελικώς, να εγκριθεί από το Δημοτικό Συμβούλιο τις προηγούμενες ημέρες.
Κλαρκ, όπως Ελγιν
Ο Βρετανός Έντουαρντ Κλαρκ καυτηρίαζε τη λεηλασία του Έλγιν, που συνετελείτο στον Παρθενώνα. Δεν άντεξε όμως στον πειρασμό να τον μιμηθεί, στα 1812. Ο «αρχαιολάτρης» τριγυρνούσε στην τότε υπό Οθωμανική κατοχή Ελλάδα και έβλεπε αρχαιότητες. Όταν είδε την Καρυάτιδα της Ελευσίνας, θεώρησε πως ήταν άγαλμα της θεάς Δήμητρας και κατέστρωσε δόλιο σχέδιο προκειμένου να την αρπάξει.
Ο Ε. Κλαρκ ήρθε στην Ελλάδα περί το 1800, και εντόπισε το γλυπτό. Ήταν τρεις φορές περίπου το μέγεθος του ανθρώπου, σώζονταν μέχρι τη μέση, είχε το πρόσωπο φθαρμένο από τις λεηλασίες κι έφερε πάνω στο κεφάλι σαν κορώνα ένα κυλινδρικό κουτί, μια κίστη, διακοσμημένη με στάχυα, παπαρούνες και γιρλάντες. Το ιερό φυτό της Δήμητρας έδινε τη βεβαιότητα στους χωρικούς ότι το άγαλμα φρόντιζε για τη σοδειά τους. Είχε εντοπιστεί το 1676, αλλά από τη μιά το βάρος του κι από την άλλη η δεισιδαιμονία των χωρικών, έμενε στη θέση του.
Όταν λοιπόν ο Ε. Κλαρκ, έκανε φανερές τις προθέσεις του να το πάρει, προκάλεσε την οργή των κατοίκων της περιοχής. Φοβούνταν ότι τυχόν μεταφορά του θα προκαλούσε προβλήματα στην σοδειά τους.
Δωροδοκία
Πριν από αυτόν, υπήρξαν πολλοί άλλοι διπλωμάτες που αποπειράθηκαν να αρπάξουν το άγαλμα από την Ελευσίνα. Ο Κλαρκ όμως, δωροδόκησε τον Τούρκο Διοικητή της Αθήνας με ένα τηλεσκόπιο, και ξεκίνησε τις εργασίες μεταφοράς. Επέστρεψε στην Ελευσίνα και προσέλαβε διάφορους χωρικούς. Για να τους πείσει, επικαλέστηκε και επέδειξε το φιρμάνι που είχε από τους Τούρκους (όπως είδαμε, με δωροδοκία). Ο λαϊκός μύθος λέει ότι την ώρα που οι ντόπιοι συζητούσαν, ένα βόδι πλησίασε το άγαλμα, το χτύπησε με τα κέρατά του και έφυγε τρέχοντας προς την αντίθετη κατεύθυνση. Η περίεργη συμπεριφορά του πανικόβαλε τους ντόπιους.
Εξέλαβαν την κίνηση ως προειδοποίηση από τον Θεό να μην πειράξουν το άγαλμα, γιατί θα ζημιωνόταν η σοδειά. Ο Κλαρκ όμως, το επόμενο πρωί εμφανίστηκε στην περιοχή μαζί με έναν παπά στο πλευρό του. Ο ιερέας της Ελευσίνας πήρε στα χέρια του έναν κασμά και έδωσε το πρώτο χτύπημα στη βάση του αγάλματος. Ήταν το σήμα που χρειάζονταν οι ντόπιοι για να πειστούν ότι ο Θεός ήταν μαζί τους και επέτρεπε – κατά τρόπον τινά- την μεταφορά.
Με περίπου 100 εργάτες το άγαλμα μεταφέρθηκε μέσα σε μια μέρα στο λιμάνι και από εκεί έφυγε για Αγγλία στις 23 Νοεμβρίου. Ωστόσο, το πλοίο βούλιαξε λίγο πριν φτάσει στον προορισμό του και η Καρυάτιδα έμεινε στο βυθό της θάλασσας για δύο χρόνια. Κατάφεραν να την ανασύρουν την 1η Ιουλίου του 1803 και την τοποθέτησαν στη βιβλιοθήκη του Cambridge.
Ο Ε. Κλαρκ τελικά το δώρισε στο Πανεπιστήμιο του Cambridge της Αγγλίας, μαζί με άλλους αρχαιολογικούς θησαυρούς που είχε στην κατοχή του. Ο ίδιος έγινε καθηγητής της έδρας της Μεταλλειολογίας του ομώνυμου Πανεπιστημίου. Για την προσφορά του, ο Κλαρκ κέρδισε τον τίτλο του «Doctor of Laws» και το όνομά του χαράχθηκε στη βάση του αγάλματος.
Πέθανε το 1822 και δεν είδε ποτέ τη δεύτερη Καρυάτιδα της Ελευσίνας, που ανασκάφηκε το 1892 και εκτίθεται στο Μουσείο της Ελευσίνας σε άριστη κατάσταση. Η δεύτερη Καρυάτιδα ή αλλιώς «Κιστοφόρος Κόρη» βγήκε στο φως σε ανασκαφές της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας. Θαμμένη στη γη, σώθηκε από
τους βανδαλισμούς κι έφτασε στο σύγχρονο κόσμο σχεδόν ακέραια. (Β’ μισό 1ου αι. π.Χ.).
Ο Δήμος Ελευσίνας, και η Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, ενόψει της πανευρωπαϊκής πολιτιστικής διοργάνωσης το 2023, ζητά την επανένωση των δύο Καρυατίδων στον τόπο τους.
Μνημειακό Πρόπυλο
Το μνημειακό Πρόπυλο ανατολικά του Πλουτωνείου, κτισμένο στη θέση όπου παλαιότερα υπήρχε ο Πεισιστράτειος Βόρειος Πυλώνας, ήταν η κύρια είσοδος στο Ιερό, πριν αυτό επεκταθεί βορειότερα. Τότε κατασκευάστηκαν τα Μεγάλα Προπύλαια, ως κύρια είσοδος, ενώ το Πρόπυλο αποτέλεσε την εσωτερική είσοδο, τα Μικρά Προπύλαια. Λατινική επιγραφή στο επιστύλιό τους, ανέφερε πως αφιερώθηκαν στη Δήμητρα και την Περσεφόνη από τον Άππιο Κλαύδιο Πούλχρο, Ρωμαίο ύπατο του 54 π.Χ. Το οικοδόμημα αποτελείται από δύο προστώα, ένα εξωτερικό προς τα βόρεια και ένα εσωτερικό προς την πλευρά του Τελεστηρίου. Το εσωτερικό προστώο είχε διαφορετική διαμόρφωση, και τεγαζόταν με επίπεδη φατνωματική οροφή την οποία στήριζαν δύο μνημειακές «Καρυάτιδες» από πεντελικό μάρμαρο. Και οι δύο παριστάνουν Κόρες που φέρουν στο κεφάλι τους τη μυστηριακή κίστη, δηλαδή το κυλινδρικό κάνιστρο στο οποίο φυλάσσονταν και μεταφέρονταν τα ιερά αντικείμενα της λατρείας. Οι κίστες επίσης ήταν διακοσμημένες με ανάγλυφα σύμβολα της λατρείας της Δήμητρας.
Πώς έγινε η κλοπή
Τον Οκτώβριο του 1801, με οδηγό το ζωγράφο του Έλγιν, Τζοβάννι Λουζιέρι, ο Κλαρκ επισκέπτεται την Ακρόπολη και σημειώνει: Η ευτυχία μας είναι πλήρης, Ξεχάσαμε όλες τις ταλαιπωρίες μας… Παρά την ικανοποίησή μου όμως, πρέπει να θρηνήσω για το σχέδιο που ακολουθούν οι πράκτορες του Λόρδου Έλγιν στον τόπο αυτό. Με το πρόσχημα ότι σώζουν τις τέχνες από τα χέρια των Τούρκων, κατεδαφίζουν ναούς που αντιστέκονταν στις φθορές του χρόνου και του πολέμου και τους βαρβάρους για αιώνες για να διακοσμήσουν μια αξιοθρήνητη σκωτσέζικη βίλλα. Τα λεπτά ανάγλυφα του Παρθενώνα μπαρκάρουν για την Κωνσταντινούπολη και η Αθηνά κοκκινίζει για το άσυλο που προορίζεται για τους βωμούς της.
Λίγα χρόνια αργότερα όμως, αφού και η δική του επιχείρηση συλλογής αρχαιοτήτων έχει ολοκληρωθεί, σημειώνει με παράπονο που δεν μπόρεσε να απομακρύνει κι άλλες: H συλλογή, όπως είναι τώρα, πρέπει να θεωρηθεί απλώς σταχυολόγηση. Το δρεπάνι ήταν στα χέρια άλλων…
Ο Κλαρκ περιγράφει την υπόθεση στο φίλο και βιογράφο του Ουίλλιαμ Όττερ, στις 15 Δεκεμβρίου του 1801 από την κορυφή του Παρνασσού:
«Αφού γυρίσαμε από το Μωριά, βρήκα τη θεά θαμμένη σ’ ένα σωρό κοπριά μέχρι τ’ αφτιά. Οι βοσκοί της Ελευσίνας και μόνο που έλεγα ότι θα τη μεταφέρω, με κοιτούσαν σαν να επρόκειτο να βγάλω το φεγγάρι από την τροχιά του. Τι θα γινόταν το καλαμπόκι τους, έλεγαν, αν έπαιρναν τη γριά με το καλάθι της; Πήγα στην Αθήνα και έκανα αίτηση στον Πασά και βοήθησα το αίτημά μου γλιστρώντας ένα εγγλέζικο τηλεσκόπιο στα δάχτυλά του. Η δουλειά έγινε και αφήνοντας τον (σ.σ.: συνοδοιπόρο του) κ. Κριπς στην Αθήνα ξεκίνησα για την Ελευσίνα, με τη συνοδεία ενός Τούρκου αξιωματούχου, του Τσοχαντάρη του Πασά».
TAGS
