Οι μεγάλοι κερδισμένοι των δημοπρασιών, όπως ο Jeff Koons, χάνουν σταδιακά την απήχηση τους αλλά το έργο ακτιβιστών καλλιτεχνών που εγείρει κοινωνικά ζητήματα μένει στο περιθώριο – μέχρι τώρα τουλάχιστον. Από τον Scott Reyburn

«Οι δημοσιογράφοι έχουν μια εμμονή να γράφουν για τις τιμές των έργων, παρά για την ίδια την τέχνη και αυτό δείχνει μια ανεπάρκεια του Τύπου» είπε ο  Jeff Koons σε συνέντευξη που έδωσε στο πλαίσιο του συνεδρίου  Art for Tomorrow , τον Ιούνιο στην Αθήνα. «Είναι πιο εύκολο για αυτούς να μιλάνε για χρήματα όσον αφορά την τέχνη, διότι πιστεύω πως νιώθουν ανασφάλεια να μιλήσουν για την ίδια την τέχνη», προσέθεσε ο Koons, του οποίου η περιουσία υπολογίζεται στα 400 εκατομμύρια. δολάρια, σύμφωνα με το Celebrity Net Worth.

Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε λίγες μέρες πριν από τη δημοπράτηση του μεγάλου, εντυπωσιακού γλυπτού του, Balloon Monkey (Magenta) (2006-2013), στον οίκο Christie΄s. Το έργο πωλήθηκε στο μισό της τιμής (12,4 εκατ. δολάρια) δημοπράτησης μίας άλλης εκδοχής του ίδιου γλυπτού, του Balloon Monkey (Orange) το 2014 (25,9 εκατ. δολάρια). Ενώ την εποχή εκείνη, ο Koons ήταν ανάμεσα στους δέκα καλλιτέχνες με τα πιο ακριβοπληρωμένα σε δημοπρασίες έργα, σήμερα βρίσκεται στην 65η θέση, σύμφωνα με το Artprice.

Τις προηγούμενες δύο δεκαετίες ο Koons, όπως και ο Damien Hirst, ήταν λαμπρά παραδείγματα δημιουργών αυτού που μπορούμε να ονομάσουμε “τέχνης της αγοράς”. Τέτοιου είδους ιδιαίτερα ακριβά αλλά εννοιολογικά ισχνά έργα, τα οποία αποτελούν συνήθως μέρος μιας δημοφιλούς και αναγνωρίσιμης σειράς, δημιουργούνται από καλλιτέχνες σταρ με σκοπό να πωληθούν σε εκθέσεις και φουάρ. Δεν είναι, λοιπόν, παράλογο σε ένα τέτοιο πλαίσιο εμπορευματοποίησης της τέχνης και μετατροπής της σε κεφάλαιο – όπως με τα NFts τα οποία είναι η λογική προέκτασή του παραπάνω στον ψηφιακό κόσμο-, το πιο άξιο σχολιασμού σχετικά με την αγορά της τέχνης να είναι τελικά οι τιμές της.

Τέχνη για το Ιnstagram

Και συνεχίζει να είναι. Η μικρή ελαιογραφία, Study (2018), της Flora Yukhnovich, περιζήτητης καλλιτέχνιδος, πωλήθηκε στον οίκο Phillips τον Ιούνιο για 62.499 δολάρια, δέκα φορές πάνω από την τιμή εκτίμησης.

Η Yukhnovich ανήκει σε έναν κύκλο νέων καλλιτεχνών, των οποίων το ροκοκό στιλ «γράφει» καταπληκτικά στο Instagram και στους λευκούς τοίχους των γκαλερί και των υπερπολυτελών σπιτιών. Αυτοί οι καλλιτέχνες έχουν τη συγκεκριμένη αισθητική, η οποία επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά για αγοραστές και επενδυτές που περιμένουν στην ουρά για να αποκτήσουν ένα τέτοιο έργο.

«Οι καλλιτέχνες κατηγοριοποιούνται σαν συλλεκτικές κάρτες. Ο κόσμος αγοράζει πολλά έργα με την ελπίδα ότι ανάμεσά τους κάποιο από αυτά θα εκτοξευθεί στις δημοπρασίες», λέει ο καλλιτέχνης Greg Ito, που εδράζεται στο Λος Άντζελες, όπου όλο και περισσότεροι έμποροι οργανώνουν εκθέσεις για νεανική τέχνη του Instagram. «Φαίνεται πως υπάρχουν πολλοί κερδοσκόποι συλλέκτες που ακολουθούν τις τάσεις και περισσότερες γκαλερί που τις υποστηρίζουν για αντίστοιχους λόγους», προσθέτει ο Ito.

Αργά ή γρήγορα, οι καλλιτέχνες που είναι στην μόδα στο  Instagram θα ξεπεραστούν και, όπως τα ελαστικά σε αγωνιστικά αμάξια στη Φόρμουλα 1 σε έναν Grand Prix αγώνα, θα αντικατασταθούν από άλλους. Και η αγορά τέχνης είναι μια ρόδα που κινείται, όμως, έξυπνα προς τα εκεί που είναι το χρήμα. Το Μαϊάμι φιλοξένησε το εναρκτήριο Grand Prix φέτος, η Σεούλ τη πρώτη φουάρ Frieze.

Ced’art Tamasal, Ηow My Grandfather Survived, 2015 Μέλος της κολεκτίβας Plantation Workers Art League , που φτιάχνει γλυπτά από σοκολάτα και παραχωρεί τα έσοδα σε κοινότητες της Δημοκρατίας του Κονγκό.

Την ίδια στιγμή, ο πλανήτης πλήττεται από τις μεγαλύτερες ξηρασίες που έχει ζήσει η ανθρωπότητα, ο πόλεμος της Ουκρανίας τείνει να μετατραπεί σε πυρηνικός, οι τιμές των βασικών αγαθών ανεβαίνουν, οι πετρελαϊκές αποκομίζουν κέρδη ρεκόρ, η ψαλίδα των μισθών ανοίγει. Η λίστα με τα σοβαρά προβλήματα της ανθρωπότητας είναι ατελείωτη.

Ο θεσμικός κόσμος της τέχνης προσπαθεί να αποδείξει πως παλεύει για τα σύγχρονα και κρίσιμα αυτά ζητήματα. Η επιμέλεια της Documenta 15, στο Kassel, ανατέθηκε σε μια κολεκτίβα από την Ινδονησία, δίνοντας την ευκαιρία σε καλλιτέχνες από τον Παγκόσμιο Νότο να πάρουν τα ηνία και να αναδείξουν τις ανησυχίες τους. Η όπερα-performance (eco-opera) Sun & Sea, που εκπροσώπησε τη Λιθουανία στην Μπιενάλε της Βενετίας το 2019, όπου και απέσπασε τον Χρυσό Λέοντα για την καλύτερη εθνική συμμετοχή, περιοδεύει στον Νότο, μετατρέποντας σε μελωδία τη ματαιότητα του να πετάς 6000 μίλια για να παίξεις φρίσμπι σε μια παραλία, ενώ η γκαλερί Serpentine στο πλαίσιο του προγράμματος «Back to Earth» κάλεσε πάνω από 60 δημιουργούς να εμπνευστούν από την κλιματική κρίση.

Γιατί, όμως, αυτές οι κινήσεις δεν αποκτούν δημοτικότητα στην αγορά; Εξάλλου, δεν έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που το κίνημα Black Lives Matter ενέπνευσε τιμές ρεκόρ σε δημοπρασίες έργων από παλαιότερα υποτιμημένους καλλιτέχνες, όπως οι Kerry James Marshall, Barkley Hendricks, Charles White και Amy Sherald. «Τα πρωτοσέλιδα με τραγικές ειδήσεις έχουν μια παραλυτική επίδραση στους ανθρώπους», εξηγεί ο John Wolf, σύμβουλος τέχνης με έδρα το Λος Άντζελες, σχετικά με την καταστροφολογία που διαδίδει το μεγαλύτερο μέρος των μέσων επικοινωνίας.

Ο Wolf επιχειρεί να συμβάλει στην αλλαγή λειτουργίας της αγοράς τέχνης με την διοργάνωση της pop-up ομαδικής έκθεσης 18 ζωγραφικών έργων και κεραμικών με θέμα την κλιματική κρίση στο Yucca Valley της Καλιφόρνιας, όπου η υπερθέρμανση του πλανήτη απειλεί το διάσημο είδος Joshua tree  που είναι υπό εξαφάνιση. Η έκθεση Helter Swelter, περιλαμβάνει την ελαιογραφία Toast (2022) του Eric Yahnker, που απεικονίζει δύο χέρια που τσουγκρίζουν δύο ποτήρια σαμπάνιας στο φόντο ενός ανυψωμένου ωκεανού. Το έργο έχει κοστολογηθεί με 8000 δολάρια. Το γκουάς έργο The Nest (2018) της Νεοϋορκέζας Julie Curtiss, που απεικονίζει ένα ψάρι έξω από τη θάλασσα μπλεγμένο σε μια σφιχτή πλεξούδα, σήμα κατατεθέν της καλλιτέχνιδος, κοστολογείται στα 44.000 δολάρια.

Αντιπαράθεση και υπονόμευση

Η δημιουργία έργων γύρω από τα κρίσιμα προβλήματα του καιρού μας είναι ένα ζήτημα. Το να βρεθεί μια αγορά που θα προσπαθεί να υποσκάψει τις οικονομικές δυνάμεις που έχουν οδηγήσει την ανθρωπότητα σε αυτή την κατάσταση είναι ένα άλλο.

Για παράδειγμα, ο Renzo Martens, Δανός καλλιτέχνης, συνεργάζεται με την κονγκολέζικη κολεκτίβα Plantation Workers Art League στη δημιουργία γλυπτών φυσικού μεγέθους από σοκολάτα, έργα που ειρωνεύονται τη Δυτική μετααποικιακή αυταρέσκεια. Αυτά τα μη βρώσιμα, γλυπτά, που δεν λιώνουν, έτυχαν θερμής υποδοχής όταν εκτέθηκαν στο  Sculpture Center στη Νέα Υόρκη το 2017 και ήταν προς πώληση 20,000 δολάρια το καθένα. Τα έσοδα από τις πωλήσεις (150.000 δολ. συνολικά, σύμφωνα με τον Martens) δόθηκαν σε κοινότητες στη Δημοκρατία του Κονγκό που μαστίζονται από τη φτώχεια μετά το κλείσιμο της φυτειών της εταιρίας Unilever που παράγει φοινικέλαιο.

«Είναι άξιο προσοχής πως καμία γκαλερί δεν τα έχει ακόμα διαλέξει, καθώς θα μπορούσαν να κάνουν μια πραγματική αλλαγή στην αγορά της τέχνης», λέει ο Martens. Ακόμα, κανένα γλυπτό δεν έχει εμφανιστεί σε δημοπρασία.

Η δυσκολία που αντιμετωπίζει αυτή η κονγκολέζικη κολεκτίβα στον αγώνα της να αλλάξει την αγορά της τέχνης είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα των προκλήσεων που αντιμετωπίζει η πολιτική ακτιβιστική τέχνη.

«Εάν η ακτιβιστική τέχνη εμπορευματοποιηθεί, αποτυγχάνει», λέει ο Gregory Sholette, καλλιτέχνης και συγγραφέας, του οποίου το τελευταίο βιβλίο, The Art of Activism and the Activism of Art, εκδόθηκε από το Lund Humphries.

«Υπάρχει τρόπος να σταματήσουμε αυτό το φαινόμενο; Είτε οι καλλιτέχνες θα απορρίψουν την αγορά τέχνης ολοκληρωτικά είτε θα προσπαθήσουν να της αντιταχθούν με τον κίνδυνο να ενσωματωθούν σε αυτή;», προσθέτει ο Sholette.

Ο Banksy είναι ένας από τους πλέον διάσημους ακτιβιστές καλλιτέχνες. Βρίσκεται, επίσης, στην 8^η θέση με τα πιο ακριβοπληρωμένα σε δημοπρασίες έργα, σύμφωνα με το Artprice. Το 2018 ένας πίνακάς του προοριζόταν να αυτοκαταστραφεί κατά τη διάρκεια δημοπρασίας στο Sotheby, σατιρίζοντας και ανατρέποντας στην πράξη τις υπερβολές της αγοράς. Ο μηχανισμός καταστροφής, όμως, σταμάτησε στη μέση και ο κατεστραμμένος καμβάς πωλήθηκε για 1,4 εκατ. δολάρια. Τρία χρόνια αργότερα ο ημικατεστραμμένος πίνακας βγήκε ξανά στην αγορά στο Sotheby ως αριστούργημα της τέχνης της performance και τελικά πωλήθηκε για 25,4 δολάρια.

«Οι καπιταλιστικές αξίες έχουν φθάσει στο απόγειό τους», λέει ο Ai Weiwei, ένας από τους λιγοστούς πολιτικά ενεργούς καλλιτέχνες που αγκαλιάζει και η αγορά. Υποστηρίζει ότι το εκπαιδευτικό και αξιακό σύστημα «δεν ενθαρρύνει την κριτική σκέψη».

Ο Ai πιστεύει πως «η αίσθηση της ανημπόριας και της παρακμής στο πεδίο της τέχνης δεν θα υποχωρήσουν σύντομα» και πως «η έλλειψη πολιτικοποιημένων καλλιτεχνών θα συνεχίσει και στο μέλλον».

Σίγουρα, θα συνεχίσει όσο τα μέσα εξακολουθούν να αξιολογούν την τέχνη ως επί το πλείστον με βάση την τιμή της.

Ίσως, ο Jeff να έχει τελικά δίκιο.

Το πρωτότυπο άρθρο δημοσιεύτηκε τον Σεπτέμβριο στη βρετανική έκδοση του The Art Newspaper. 

TAGS

THE ART NEWSPAPER GREECE Team

Δείτε όλα τα άρθρα του συντάκτη