Πώς θα μπορούσε να φανταστεί κανείς μία σύγχρονη τοπιογραφία; Η έκθεση «Songlines» της Κατερίνας Κατσιφαράκη που επιμελείται η Άννα Καφέτση στον Κήπο του Μεγάρου προσφέρει μία ανάγνωση της φύσης και του τοπίου που δεν τοποθετεί τον άνθρωπο απέναντι στο φυσικό περιβάλλον σε μία σχέση αντικειμένου – υποκειμένου αλλά σε μία σχέση βιωματική και καταγωγική στη οποία άνθρωπος και φύση δεν διαχωρίζονται.

Τα 19 έργα της έκθεσης είναι είτε αυτόφωτες φωτογραφίες, είτε μικρής διάρκειας βίντεο που γαληνεύουν με την ανεπαίσθητη ή επαναλαμβανόμενη κίνηση, είτε οι τρεις εγκαταστάσεις που λειτουργούν ως παύσεις και αναπνοές σε μία πορεία. Τα έργα συνθέτουν όλα μαζί ένα σύνολο (αυτό είναι και η επιτυχία της συγκεκριμένης επιμέλειας) που ρέει σαν μία διαδρομή ανάμεσα σε εικόνες-καρέ. Τοποθετούνται σαν πίνακες ζωγραφικής και με προσεκτικά μελετημένους μεταξύ τους συσχετισμούς αλλά και σε συνάρτηση με τον κοντινό σε κάθε έργο περίγυρο. Η διαδρομή που χαράζουν, υποδηλώνει μεταφορικά την μοναχική, υποκειμενική πορεία του καθενός στην ζωή αλλά και την κοινή πορεία του ανθρώπου που τελικώς δεν είναι άλλη από την επιθυμία για μία συνένωση, μία αίσθηση του ανήκειν που διακρίνει τους ανθρώπους όλων των πολιτισμών.

Ο διακειμενικός χαρακτήρας των έργων επιτρέπει ανθρωπολογικούς και διαπολιτισμικούς συσχετισμούς. Αυτό εξάλλου υποδηλώνει και ο τίτλος της έκθεσης: «Songlines» που η καλλιτέχνις έχει εμπνευστεί από το βιβλίο του Bruce Chatwin Τα Μονοπάτια των Τραγουδιών (σε μετάφραση) στο οποίο ο συγγραφέας αναφέρεται στις περιπλανήσεις αυτόχθονων πληθυσμών της Αυστραλίας, περιπλανήσεις με προορισμό έναν πνευματικό τόπο. Το τραγούδι και η αφήγηση αποτελούσε στοιχείο των διαδρομών αυτών.

Anatomy of restlessness Ι-ΙΙΙ 2017/22 Photograph on gaming monitor, colour Triptych, 27 X 67 cm each Courtesy of the artist

Το χρονικό και διαπολιτισμικό εύρος του έργου του προσδίδει μία γενναιοδωρία και ευγένεια. Θα έλεγε κανείς ότι το έργο το αισθάνεται και σαν μία μεγάλη «αγκαλιά», μία μικρογραφία (όπως εξάλλου είναι ένας χάρτης) της περιπέτειας της ζωής προς την αναζήτηση ενός νοήματος, προς μία πληρότητα που έρχεται μέσα από την συνύπαρξη με τον άλλο, την κοινότητα και την φύση και την αλληλο-κατανόηση, την ικανότητα να διακρίνει κανείς μία ομορφιά και λεπτομέρεια πίσω από όσα συνήθως προσπερνούμε ή αχρηστεύουμε. Η πορεία αυτή είναι προσωπική και μοναχική είναι όμως και κοινή για όλους τους ανθρώπους και αναστοχαστική, μία πορεία με κίνηση και παύσεις περισυλλογής (χαρακτηριστικοί είναι οι τίτλοι έργων όπως Πορεία, Στάση, Προσφορά, Ρίζα, Ακούμπισμα). Κατά επέκταση η περιήγηση στην έκθεση ενδεχομένως να είναι γλυκά μελαγχολική καθώς υπάρχει ταυτόχρονα το αίσθημα του μόνος και μαζί, του ατόμου και της κοινότητας καθώς και της μνήμης και του τώρα, της απουσίας μαζί με την παρουσία.

Η καλλιτέχνις «υφαίνει» αυτή την «μεταφορική» πορεία στο χώρο με εργαλείο την γραμμή, όπως θα έκανε ως ζωγράφος με το σχέδιο σε χαρτί. Με μία πιο προσεκτική παρατήρηση θα διαπιστώσει πράγματι κανείς ότι η γραμμή είναι το επανερχόμενο μοτίβο. Παράλληλες γραμμές, επάλληλες ή διασταυρούμενες υποδηλώνουν διαφορετικούς ρυθμούς, προοπτικές (το μάτι βλέπει άλλα σε μία ευθεία και άλλα όταν ακολουθεί μία καμπύλη) χρονικότητες, την επανάληψη ή την συγχρονία. Παντού υπάρχει μία κίνηση συχνά ανεπαίσθητη. Ακόμα και οι ίδιες οι αυτόφωτες φωτογραφίες μοιάζουν σαν τοπία που αποτυπώνουν μία ατέρμονη διαδικασία, φυσική (όπως συμβαίνει και με τον κύκλο της ζωής, τις αλλαγές που προκαλεί η ίδια η φύση για την αυτό-ανανέωσή της) και επαναλαμβανόμενη.

Οι γραμμές είναι μονοπάτια και πορείες, είναι αποτυπώματα του χρόνου και των φυσικών διεργασιών πάνω στην γη (όπως οι ρωγμές στο χώμα ενός ξεραμένου έλους), γραμμές που σβήνουν και ξαναδημιουργούνται. Με αυτή την έννοια ο συνδυασμός ευθύγραμμων και κυκλικών διαδρομών στην έκθεση λειτουργεί και μεταφορικά ως οι διαφορετικές πορείες που, ανάλογα με την πορεία που θα ακολουθήσει ο θεατής, συγκροτούν έναν κύκλο, αρχίζουν από εκεί που άρχισαν, ξεκινούν από το αίσθημα ενός ανήκειν και ξαναριζώνουν.

Root 2021 Photograph on TV monitor, colour 35 X 46,6 cm Courtesy of the artist

Οι γραμμές αυτές είναι νοητικές αλλά και πραγματικές, παραπέμπουν σε συγκεκριμένα φαινόμενα και πρακτικές. Στο βίντεο «Διαδρομές», ένα από τα κεντρικά έργα της έκθεσης, οι γραμμές είναι οι κλωστές ενός αργαλειού και η κίνηση αποτυπώνει την διαδικασία ύφανσης. Ένα από τα ενδιαφέροντα στοιχεία των έργων και της έκθεσης είναι το ότι υποδηλώνουν το χειρωνακτικό στοιχείο, μία σωματικότητα, μία σχέση με υλικά με υφές, μία σχέση με τη γη , με την καλλιέργεια και τη δημιουργία, ότι μετατρέπουν αυτές τις διαδικασίες σε έννοιες και ότι τις αποδίδουν αφαιρετικά μέσα από σχήματα, γραμμές, υφάνσεις και υφές ως επί το πλείστον με φωτογραφίες και βίντεο και χωρίς την αναπαράσταση του ίδιου του ανθρώπου.

Ακόμα και τα τρία έργα της έκθεσης που αποτελούν επιτόπιες-εγκαταστάσεις έχουν μία διακριτική παρουσία καθώς μοιάζουν να «δένουν» με την γη ή να ξεφυτρώνουν μέσα από αυτήν, Ειδικά το έργο Σβόλοι (το βίντεο-ντοκυμαντέρ της Δήμητρας Κουζή που συνεκτίθεται και αποτυπώνει ένα εργαστήριο συμμετοχικής, φυσικής καλλιέργειας, έγινε για να πλαισιώσει την εγκατάσταση της Κατερίνας Κατσιφαράκη) έχει με τον καιρό σχεδόν χαθεί μέσα στην γη. Η αρχική του μορφή ήταν ένα δίχτυ (ξαναβρίσκουμε το μοτίβο της γραμμής) από ξεραμένα φύλλα φραγκοσυκιάς στο οποίο η καλλιτέχνης άπλωσε σβόλους με σπόρους κηπευτικών. Η φυσική αλλαγή του έργου μέσα στον χρόνο, η αρχή και το τέλος ως αναδημιουργία, έννοιες διάσπαρτες στην έκθεση, βρίσκουν εδώ μία εύγλωττη έκφραση.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η έκθεση καταφέρνει να δημιουργήσει ένα νέο πλαίσιο ανάγνωσης και για πολλά από τα επιμέρους έργα που ανήκουν σε παλαιότερες περιόδους. Ειδικά όσα παραπέμπουν στην ύφανση και στον αργαλειό είχαν γίνει για την έκθεση «Οικείο – Οικείν» στο μουσείο Μπενάκη το 2020 και σε επιμέλεια Χριστόφορου Μαρίνου (ο οποίος και πρωτοπαρουσίασε το έργο της καλλιτέχνιδος).

Αν πράγματι σήμερα φαίνεται να υπάρχει μία επιθυμία ανεύρεσης διαφορετικών τρόπων συμβίωσης, μία διαφορετική οπτική ως προς την θέση μας στον κόσμο, η έκθεση «Songlines» το αποδίδει με ευαισθησία και μέσα από μία διασταύρωση και συγχώνευση διαφορετικών μέσων: της ζωγραφικής, του σχεδίου, της κινούμενης εικόνας, της φωτογραφίας και της εγκατάστασης. Μέσα από λίγες χρωματικές αποχρώσεις και με γραμμές που λειτουργούν σαν αποτυπώματα του χρόνου στον χώρο και την επιφάνεια, τον πραγματικό και τον νοητικό χώρο, η έκθεση «Songlines» αποτελεί μία επιτυχημένη, δημιουργική δουλειά ανάμεσα σε έναν καλλιτέχνη και έναν επιμελητή, συνιστά ένα έργο από διαφορετικά μεταξύ τους έργα, το «μονοπάτι ενός τραγουδιού» όπως αυτά που αποτέλεσαν αφετηρία του έργου.

Ας σημειωθεί ότι ο επισκέπτης είναι καλό να εντοπίσει το φυλλάδιο της έκθεσης στην είσοδο, διαφορετικά ενδέχεται να νοιώσει αποπροσανατολισμένος ειδικά καθώς το κείμενο που υπάρχει σε μία πινακίδα είναι πολύ αφαιρετικό και όχι τόσο επεξηγηματικό.

Κατερίνα Κατσιφαράκη «SONGLINES» στον Κήπο του Μεγάρου Μουσικής, έως 18/9. Ώρες 8μ.μ. – 11μ.μ.

TAGS

Αλεξάνδρα Κοροξενίδη

Δείτε όλα τα άρθρα του συντάκτη